Όλοι οι σπουδαίοι ορθολογιστές φιλόσοφοι του δέκατου όγδοου αιώνα διατύπωσαν τα προβλήματα της δημόσιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, και οι δύο πιο απόλυτοι εκπαιδευτικοί στοχαστές ανέπτυξαν αντιθετικές θεωρίες πάνω στο ζήτημα της οργάνωσης της εκπαίδευσης: ο Rousseau σύμφωνα με το κράτος και ο Godwin εναντίον του. Οι σύγχρονοι επικριτές της συμμαχίας μεταξύ της εθνικής κυβέρνησης και της εθνικής εκπαίδευσης θα συμφωνούσαν και θα υποστήριζαν ότι είναι στη φύση των δημόσιων αρχών να διοικούν εξαναγκαστικούς και ιεραρχικούς θεσμούς των οποίων η τελική λειτουργία είναι να διαιωνίσει την κοινωνική ανισότητα και να ασκήσει πλύση εγκεφάλου στους νέους με σκοπό την αποδοχή του συγκεκριμένου συστήματος οργάνωσης.
Ο Kropotkin και ο Reclus ανέπτυξαν από κοινή σκοπιά μια νέα ηθική για το περιβάλλον. Πρώτα ο Reclus και στη συνέχεια ο Kropotkin έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην απελευθερωτική διάσταση της εκπαίδευσης και πώς αυτή μπορεί να πραγματωθεί μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της γεωγραφίας. Επηρεάστηκαν και δανείστηκαν εργαλεία από το κίνημα της Νέας Αγωγής.
Παρ’ ότι αρχικά διαφωνούσαν για το αν μπορούν να υπάρξουν ελευθεριακά σχολεία σε ένα μη ελευθεριακό κοινωνικό σύστημα, στήριξαν το κίνημα των Μοντέρνων Σχολείων που ξεκίνησε στην Ισπανία από τον αναρχικό Francisco Ferrer. H ίδια η έμπνευση του Μοντέρνου Σχολείου για το Ferrer είχε επηρεαστεί από τα έργα τους. O P. Kropotkin στήριξε ακόμα το Διεθνές Σχολείο του Λονδίνου στο οποίο συμμετείχε η Louise Michel.
Ο P. Kropotkin θεωρούσε την εκπαίδευσης ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελευθεριακής, αναρχικής, περιβαλλοντικής σκέψης, καθώς και το συνδυασμό της χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Μέσα από τις εμπειρίες του, τις παρατηρήσεις και τα ταξίδια, ο Kropotkin εξέτασε επίσης τη διδασκαλία της γεωγραφίας, ιδιαίτερα στα παιδιά, ως άσκηση της διανοητικής χειραφέτησης στο βαθμό που προσέφερε στα άτομα, όχι μόνο αφύπνιση σε σχέση με την "αρμονία της φύσης", αλλά και παρότρυνση ώστε να διαλύσουν τις εθνικιστικές και ρατσιστικές τους προκαταλήψεις.
Ο P. Kropotkin ασκούσε κριτική στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα και παρομοίαζε τα σχολεία με φυλακές - όπου τα μαθήματα διδάσκονται μόνο μέσα από την απομνημόνευση , αποκομμένα από τις εμπειρίες των παιδιών, με αποτέλεσμα να μη μαθαίνουν πως να μαθαίνουν. Υποστήριζε πως η κρατική υποχρεωτική εκπαίδευση αναπαρήγαγε την υπάρχουσα δομή της κοινωνίας, δηλαδή την κρατική διακυβέρνηση, καθώς όλα τα βιβλία και τα περιοδικά, ακαδημαϊκά και δημοφιλή, προωθούσαν το σεβασμό προς το κράτος. Προέβλεψε πως η υποχρεωτική δημόσια εκπαίδευση θα μπορούσε να ενσταλάξει αξίες που θα εξάλυπταν την ανεξάρτητη και κριτική σκέψη.
Ο P. Kropotkin δίνει έμφαση στην πολύπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, πιστεύοντας πως η μάθηση δεν προέρχεται μόνο μέσα από τα βιβλία αλλά και από τα συναισθήματα, τις πρακτικές ικανότητες, τη φυσική κατάσταση, την κοινωνική και ηθική εκπαίδευση, χωρίς αυτό να σημαίνει πως υποβαθμίζεται η σημασία της γνωστικής ανάπτυξης. Αποκηρύσσει την εκπαίδευση από την εκκλησία που εκείνη την εποχή ασκεί μεγάλη επιρροή και προτρέπει τα σχολεία να βασίζονται σε ελευθεριακές αρχές. Δίνει έμφαση στη συνεκπαίδευση και στην ισότητα των φύλων και των τάξεων.
Τα παιδιά, άλλωστε, είναι υπέροχοι ακροατές της φύσης. Οι βαθύτερες αντιλήψεις για τα ζώα, τα φυτά, τους μύκητες και τα μικρόβια της περιοχής βοηθούν στο να υπάρξει η συν-δημιουργία της ιστορίας της φύσης σε μια τοποθεσία. Αυτό αποτελεί μέρος της βαθύτερης ακρόασης που ενσωματώνει η αναρχική παιδαγωγική με σκοπό την πλήρη απελευθέρωση του ατόμου μέσα την κοινότητα.
Integral Education: Πνευματική και χειρωνακτική εργασία
"Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος, που θα έχει εκπαιδευτεί για να χρησιμοποιεί το μυαλό και τα χέρια του, όχι μόνο δεν είναι κατώτερος από τους 'ειδικευμένους' νεαρούς που κατασκευάζουν τα πανεπιστήμια μας, αλλά απεναντίας τους ξεπερνά από όλες τις απόψεις, ίδιος ως μύστης και εφευρέτης στην επιστήμη και στην τεχνική. "
*Για να διαβάσετε ολόκληρη την μπροσούρα https://alliotikosxoleio.espivblogs.net/.../i-perivallon.../.
**Επίσης, Kropotkin και κλιματική αλλαγή https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=452400433765419&id=100069863994344
***Πορτρέτα - Clifford Harper
