Mε αφορμή την πανυγειονομική απεργία την Τετάρτη, 19 Μαρτίου (αύριο), ας δούμε τι είναι ένα σύστημα υγείας και ποιος ο σκοπός του. Στόχος του κειμένου αυτού είναι να αποσαφηνίσει τι εννοούμε ως Αναρχικοί για την Δημόσια Υγεία και τι υπερασπιζόμαστε, ώστε να γίνει κατανοητή η διακριτή διαφορά του αγώνα μας για μια καλύτερη παροχή υπηρεσιών υγείας μακριά από τον ρεφορμισμό και τον συνακόλουθο κρατισμό του.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με κάποιες απαραίτητες διευκρινήσεις. Ο όρος «Σύστημα Υγείας» χρησιμοποιείται με μεγάλη ποικιλία σημασιών. Αν και έχει καθιερωθεί το σύστημα υγείας να ταυτίζεται με το σύστημα της ιατρικής περίθαλψης, πρέπει να σημειωθεί ότι είναι κάτι πολύ ευρύτερο. Το σύστημα υγείας περιλαμβάνει όχι μόνο τη συμβατική ιατρική περίθαλψη αλλά και υπηρεσίες που έχουν σχέση με πρόληψη και προαγωγή υγείας, με οικογενειακό προγραμματισμό, διατροφή, υπηρεσίες στέγης, ύδρευσης και αποχέτευσης, υγιεινής της κατοικίας & εργασίας κ.ά. καθώς έχει αποδειχθεί ότι η υγεία επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και η ασθένεια αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά μόνο με διατομεακή συνεργασία. Συνεπώς η ιατρική περίθαλψη αποτελεί ένα υποσύνολο του ευρύτερου συστήματος υγείας. Έχοντας υπόψη λοιπόν τι είναι σύστημα γενικά, μπορούμε να ορίσουμε ως «σύστημα υγείας» το σύνολο των υγειονομικών μονάδων οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεξάρτηση με σκοπό τη διατήρηση και προαγωγή της υγείας ενός πληθυσμού. Να σημειωθεί δε πως η υγεία δεν ορίζεται πλέον σαν η απουσία νόσου αλλά ως η πλήρης φυσική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του ατόμου.
Τα υποσύνολα που απαρτίζουν ένα γενικό σύστημα υγείας
Το ενδιαφέρον μας για τον προσδιορισμό του συστήματος υγείας δεν επικεντρώνεται μόνο στην παραγωγή ή στη διανομή υπηρεσιών αλλά και στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού, το οποίο αποτελεί και τον βασικό σκοπό του συστήματος. Επομένως, το σύστημα υγείας θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως ένα σύστημα που αποτελείται από τρία υποσύνολα, τα οποία βρίσκονται σε δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους:
α) Το επίπεδο υγείας του πληθυσμού και η εξέλιξή του.
β) Η παραγωγή υπηρεσιών υγείας.
γ) Οι μηχανισμοί κάλυψης δαπανών.
Το πρώτο υποσύνολο αφορά στην έρευνα και τις μετρήσεις της κατάστασης υγείας του γενικού πληθυσμού.
Το δεύτερο αφορά την παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών υγείας. Αποτελείται από το σύνολο των υγειονομικών μονάδων που βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεπίδραση. Σκοπός αυτού είναι η προστασία, η διατήρηση και προαγωγή της υγείας και υγιεινής του γενικού πληθυσμού. Η διάρθρωση του διακρίνεται από τις παρακάτω δομές:
Τις εισροές οι οποίες είναι η κτηριακή υποδομή, ο εξοπλισμός, το ανθρώπινο κεφάλαιο και οι οικονομικοί πόροι για την λειτουργία του.
Τις διαδικασίες, οι οποίες προσδιορίζονται ως τέτοιες με την έννοια ότι ο ασθενής που προσέρχεται στο σύστημα υγείας προκαλεί μια διαδικασία υπηρεσιών (λήψη ιστορικού, εργαστηριακός και κλινικός έλεγχος, διάγνωση, θεραπεία, αποκατάσταση, και επανέλεγχος).
Τις εκροές οι οποίες είναι η διάρκεια νοσηλείας, οι εισαγωγές, οι εξετάσεις κ.λπ. .
Το τρίτο υποσύνολο αναφέρεται στους μηχανισμούς κάλυψης των δαπανών. Εδώ λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παράγοντες ώστε να καταφέρει να λειτουργήσει όλο το σύστημα, με τις παρακάτω παραμέτρους:
Οι δαπάνες υγείας αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς και θέτουν σε πραγματικό κίνδυνο την κοινωνική και οικονομική συνοχή όλων των χωρών του κόσμου.
Η υγεία αν και θεωρείται ως κοινωνικό αγαθό στην ουσία αντιμετωπίζεται με καταναλωτικό και επενδυτικό χαρακτήρα.
Την κοινωνική ασφάλιση που ήταν η λύση στο πρόβλημα της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας μέχρι πρότινος.
Τα τρία αυτά υποσύνολα, όπως τα περιγράψαμε, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους και ταυτόχρονα επηρεάζονται από το εξωτερικό περιβάλλον, την εξέλιξη της επιστήμης και τεχνολογίας, τη βελτίωση θεραπευτικών μεθόδων, την άνοδο του προσδόκιμου ζωής κ.ο.κ.
Σκοποί και στόχοι ενός συστήματος υγείας
Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεώρηση ο σκοπός ενός συστήματος υγείας είναι ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι η διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού με απώτερο σκοπό τη συμβολή του συστήματος υγείας, ως βασικού θεσμού του κοινωνικού κράτους, στη διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου ευημερίας και ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Οι στόχοι, από την άλλη, για την προσέγγιση ή την επίτευξη του βασικού αυτού σκοπού αφορούν στην παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών σύμφωνα με την εκτίμηση των αναγκών υγείας. Συνεπώς ένα ολοκληρωμένο σύστημα υγείας, για να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί στον μέγιστο βαθμό, επιβάλλεται να μπορεί να εκτιμά την αποτελεσματικότητά του στην επίτευξη των στόχων του, να δύναται να επανακαθορίζει τους στόχους του, να σχεδιάζει και να προγραμματίζει τα μέσα για την επίτευξή τους, με βάση κατά την άποψη μας ως αναρχικοί για τον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του και όχι με αγοραίους, ή άλλους χρηματοοικονομικούς όρους.
Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος υγείας είναι:
Διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υγείας, δηλαδή η δυνατότητα του συστήματος να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον πληθυσμό χωρίς εμπόδια και χρονικούς περιορισμούς.
Προσπελασιμότητα των υπηρεσιών υγείας. Κάθε άτομο, οποιασδήποτε κοινωνικο-οικονομικής θέσης, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες υγείας.
Συνέχεια στη προσφορά υπηρεσιών υγείας. Η προσφορά υπηρεσιών υγείας προς τον πληθυσμό δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης μια ασθένειας αλλά επίσης καλύπτει τα στάδια πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου.
Αφού λοιπόν είδαμε το γενικό πλαίσιο ενός συστήματος, το οποίο κατά την πεποίθηση μας ως Αναρχικοί και σύμφωνα μετά παραπάνω θα πρέπει να είναι Δημόσιο ως χαρακτήρας, Ελεύθερο από περιορισμούς και Κοινωνικό ως σχέση. Προς ένα τέτοιο σύστημα υγείας παλεύουμε.
Ας πάμε τώρα από το γενικό στο ειδικό. Στην Ελλάδα το Εθνικό Σύστημα Υγείας θεσμοθετήθηκε το 1983 όταν οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν ήδη δεκαετίες πριν συγκροτημένα συστήματα υγείας. Μέχρι τότε οι ανάγκες υγείας του πληθυσμού καλύπτονταν από νοσοκομεία στις πόλεις και ιδιώτες γιατρούς που συνήθως λειτουργούσαν σαν οικογενειακοί γιατροί.
Θεσμοθετείται λοιπόν ένα εθνικό σύστημα υγείας οργανωμένο σε 1βάθμια, 2βάθμια, 3βάθμια περίθαλψη και φροντίδα υγείας. Συμπεριελάμβανε γενικά και ειδικά νοσοκομεία και ταυτόχρονα ορίζονταν ένα ενιαίο σύστημα εφημέρευσης για τα επείγοντα περιστατικά καθώς και η οδοντιατρική περίθαλψη μετέπειτα και το ΕΚΑΒ.
Στον τομέα της ψυχικής υγείας ιδρύονται Κέντρα Ψυχικής Υγείας και επιχειρείται η Ψυχιατρική μεταρρύθμιση με ίδρυση Τμημάτων Οξέων περιστατικών στα Γενικά Νοσοκομεία καθώς και Ξενώνων, Οικοτροφείων και Προστατευμένων διαμερισμάτων.
Σήμερα 4 και πλέον δεκαετίες από την ίδρυσή του ΕΣΥ παραμένουν τα κύρια προβλήματα που είναι άλλα από την υποχρηματοδότηση, την έλλειψη προσωπικού και εξοπλισμού, το Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι ως επί το πλείστον νοσοκομειοκεντρικό ενώ ο τομέας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας δεν αναπτύχθηκε ποτέ σοβαρά, όπως και η ολοκληρωμένη φροντίδα της ψυχικής υγείας στην κοινότητα.
Χρηματοδότηση
Στον ανεπτυγμένο κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί και εξελιχθεί διάφορα είδη συστημάτων παροχής υπηρεσιών υγείας, με στόχο την ολοκληρωμένη και κατά κανόνα δωρεάν κάλυψη των αναγκών των πολιτών. Τα συστήματα αυτά διαφοροποιούνται κυρίως ως προς την πηγή χρηματοδότησης. Το σύστημα τύπου Μπίσμαρκ, για παράδειγμα, που πήρε το όνομά του από το Γερμανό καγκελάριο που σχεδίασε το πρώτο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας στην ενοποιημένη Γερμανία του 19ου αιώνα, προβλέπει ότι οι υπηρεσίες υγείας πληρώνονται αποκλειστικά από τα ασφαλιστικά ταμεία (στα οποία συνεισφέρουν υποχρεωτικά εργαζόμενοι και εργοδότες). Ενώ το σύστημα τύπου Μπέβεριτζ, από τον βρετανό Ουίλιαμ Μπέβεριτζ, που έστησε τον βρετανικό ΕΣΥ (NHS), προβλέπει ότι το σύστημα υγείας χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από τον κρατικό προϋπολογισμό και τα κρατικά έσοδα, όπως ο στρατός, η αστυνομία, η παιδεία κοκ.
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι αρκετά διαφορετικό από άλλα ευρωπαϊκά, καθώς ναι μεν προσφέρει καθολική κάλυψη, στηρίζεται όμως στη φορολογία αλλά και στην ασφάλιση, και επιπλέον εμφανίζει και πάρα πολύ μεγάλη συμμετοχή της ιδιωτικής δαπάνης. Στη χώρα μας το 90% των ιδιωτικών δαπανών για την υγεία προέρχεται απευθείας από τους "χρήστες" (τους πολίτες), και μόνο το 10% καλύπτεται από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Θα μπορούσε λοιπόν να χαρακτηρισθεί ως ιβρυδικό.
Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ΕΣΥ η δημόσια δαπάνη για την υγεία ήταν κατά μέσο όρο 7% του προϋπολογισμού. Ας σημειωθεί ότι πάγιο αίτημα είναι το 10%. Παρόλο που η δημόσια δαπάνη για υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν και είναι χαμηλότερη στην Ελλάδα από τις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, ωστόσο μετά τα μνημόνια η απαίτηση της Τρόϊκας ήταν να διαμορφωθεί σε επίπεδο χαμηλότερο του 6% του ΑΕΠ. Σήμερα υπολογίζεται κάτω από το 4,8% σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ, καθώς κάθε χρόνο δίνονται σε απόλυτα νούμερα όλο και λιγότερα χρήματα για την υγεία.
Εργασιακές σχέσεις
Από την αρχή ίδρυσης του ΕΣΥ οι προσλήψεις του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού έγιναν με σχέση εργασίας μόνιμης και αποκλειστικής απασχόλησης. (Σημείωση αυτό το καθεστώς δεν ισχύει για τους πανεπιστημιακούς γιατρούς που μπορούν να έχουν ιδιωτικό ιατρείο). Επιπλέον για την κάλυψη πάγιων αναγκών υπάρχουν και ορισμένου χρόνου συμβάσεις (αγροτικοί και ειδικευόμενοι γιατροί) και αυτό επειδή οι θέσεις εργασίας δεν καλύπτουν τις ανάγκες των τμημάτων και της περιφέρειας, χρησιμοποιούνταν απόφοιτοι ιατρικής με την υποχρέωση θητείας ενός χρόνου σε αγροτικό ιατρείο (για τις ανάγκες της περιφέρειας) πριν τη λήψη ειδικότητας. Αργότερα εισάγεται ο θεσμός του επικουρικού γιατρού (18μηνη σύμβαση εργασίας) και από το 2010 και μετά εισάγεται κάθε είδους σχέση εργασίας (ωρομίσθιοι, μπλοκάκι, 3μηνες συμβάσεις κλπ). Η μόνιμη υποστελέχωση είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του ΕΣΥ. Οι οργανικές θέσεις ιατρικού προσωπικού το 2009 ήταν 52.000 ενώ οι υπηρετούντες κάτω από 40.000.
Προσβασιμότητα
Παλαιότερα, η πρόσβαση ήταν ελεύθερη και για τους ανασφάλιστους σε όλες τις υπηρεσίες των κρατικών δομών μέχρι περίπου το 2000. Το 2011 αποκλείονται όλοι οι ανασφάλιστοι από τις κρατικές δομές για κάθε ιατρική πράξη ακόμα και για την συνταγογράφηση και την παροχή της φαρμακευτικής αγωγής. Αυτό έγινε με υπουργική απόφαση εν μία νυκτί και έτσι οι άνθρωποι χωρίς εργασία και κατά συνέπεια χωρίς ασφάλεια καθώς και όλοι όσοι δεν είχαν νόμιμοποιητικά έγγραφα στερήθηκαν την ιατρική περίθαλψη και τα φάρμακα τους. Το 2016 αποκτούν ξανά το δικαίωμα στις κρατικές δομές όσοι έχουν ΑΜΚΑ ωστόσο συνεχίζουν να αποκλείονται οι άνθρωποι που δεν έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα.
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η πρόσβαση του πολίτη στις κρατικές δομές υγείας υπήρξε πάντα προβληματική έμμεσα λόγω της υποστελέχωσης του ΕΣΥ, των μεγάλων αναμονών και της δυσκολίας να βρει κανείς ραντεβού. Η ανυπαρξία Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στις αστικές περιοχές είχε σαν συνέπεια και για τις πιο απλές ιατρικές πράξεις να πρέπει κανείς να απευθυνθεί στα τακτικά ραντεβού των εξωτερικών ιατρείων των νοσοκομείων.
Ιδιωτικοποίηση: Ένα προμελετημένο σχέδιο
Μετά την πρώτη 5ετία από την ίδρυση του, ξεκινάει σιγά αλλά σταθερά η προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του ΕΣΥ: Αρχικά θεσμοθετούνται απογευματινά ιατρεία στα νοσοκομεία επί πληρωμή, και η καθαριότητα, η φύλαξη, η εστίαση και το κλείσιμο ραντεβού περνούν στα χέρια ιδιωτικών εταιριών. Την τελευταία δεκαετία το ΕΣΥ συρρικνώθηκε λειτουργώντας με λιγότερο από το 50% του δυναμικού του. Θεσμοθετούνται ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια στη λειτουργία του και αρκετές υπηρεσίες του να παραχωρηθούν στους μεγάλους ιδιωτικούς ομίλους. Μόνο την τριετία 2011-2014 κλείνουν 17 δημόσια νοσοκομεία, συγχωνεύονται κλινικές και μειώνονται οι κλειστές κλίνες νοσηλείας.
Φτάνοντας σήμερα, οι δημόσιες δομές υγείας στην Ελλάδα, να είναι απαξιωμένες εντελώς από το κράτος και στέκονται οριακά όρθιες χάρη στις προσπάθειες των εργαζόμενων σε αυτές. Το κράτος εφαρμόζοντας την νεοφιλελεύθερη ατζέντα, συνεχίζει σταθερά στην εξάλειψη και των τελευταίων εναπομεινάντων δημόσιων χαρακτηριστικών του ΕΣΥ, Επίσης πριμοδοτώντας παράλληλα τον ιδιωτικό τομέα εκχωρώντας του υπηρεσίες πάντα με το αζημίωτο.
Η επέκταση των Συμβάσεων Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα, απογευματινά χειρουργεία στα νοσοκομεία με συμμετοχή και ασφαλιστικών εταιρειών και πληρωμή του 30% από τον ίδιο τον ασθενή, υποχρεωτική επιλογή οικογενειακού ιατρού από κάθε ασφαλισμένο ο οποίος θα καθοδηγεί τον ασθενή στον ειδικό γιατρό και στο κρατικό νοσοκομείο και θα εγκρίνει οποιαδήποτε ιατρική πράξη, διαφορετικά, το σύνολο της δαπάνης βαρύνει τον ασθενή, διοικητική και λειτουργική ενοποίηση των δομών της πρωτοβάθμιας και «συνεργασία» με τον ιδιωτικό τομέα.
Ψυχική Υγεία: Ο πάτος του βαρελιού;
Όπως είδαμε μέχρι στιγμής, οι δημόσιες δαπάνες για τη δημόσια υγεία δεν καλύπτουν τις πάγιες και διαρκείς ανάγκες του ΕΣΥ. Αν αναλογιστούμε ότι σε αυτόν τον ισχνό και πενιχρό προϋπολογισμό, το ποσοστό που πηγαίνει για την ψυχική υγεία σε σχέση με την συνολική υγειονομική δαπάνη σήμερα δεν ξεπερνά το 3.3%. Μέσα σε όλα αυτά το κράτος έρχεται με το πρόσχημα της βελτιστοποίησης και του μετασχηματισμού των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας να συρρικνώσει ή/και να διαλύσει τις υπάρχουσες δομές και να εκχωρήσει στον ιδιωτικό τομέα πλήθος των υπηρεσιών αυτών, έναντι αντιτίμου φυσικά. Σχέδιο που συμβαδίζει με την γενικότερη απαξίωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας.
O τομέας της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα ήταν πάντα το παραμελημένο παιδί του κρατικού συστήματος, το οποίο πληρώνει τη διαχρονική αποτυχία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και της αποασυλοποίησης που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Οι χρόνιες και δομικές ανεπάρκειες στην ψυχική υγεία διαιωνίζονται από τα μέσα της δεκαετίας με το σχέδιο Λέρος Ι & ΙΙ και στη συνέχεια του "Ψυχαργώς" που συνετέλεσε στην εισαγωγή ιδιωτών και ΜΚΟ που το κύριο μέλημά τους ήταν το οικονομικό χωρίς κανένα πραγματικό όραμα για την αποασυλοποίηση και την ένταξη στην κοινότητα που συνάγει με τον βασικό στόχο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης παγκοσμίως. Αντίθετα, συνέβαλε στην ανάπτυξη συντεχνιών και παρατρεχάμενων που κατασπατάλησαν τους δημόσιους πόρους προς ίδιον όφελος και απαξίωσαν το παρεχόμενο θεραπευτικό έργο.
Για να φτάσουμε σήμερα στη διάλυση του δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας το οποίο, αφού αφέθηκε στην τύχη του την πρώτη δεκαετία του 2000 αφού η εφαρμογή του εθνικού σχεδίου "Ψυχαργώς" κατέρρευσε παταγωδώς. Αυτό οδήγησε στον κατακερματισμό των υπηρεσιών, στην ακατάλληλη παροχή υπηρεσιών, στην απουσία επιδημιολογικών ερευνών, τεράστια ελλείμματα τεχνογνωσίας, έλλειψη προσωπικού τόσο εξειδικευμένου αλλά και σε υποστηρικτικούς ρόλους. Για να μην αναφερθώ στις ακούσιες νοσηλείες που πέρα του μεγάλου τους αριθμού εγείρουν σοβαρά θέματα αναφορικά με τα δικαιώματα των ληπτών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας αλλά και την επαγγελματική εξουθένωση των εργαζομένων.
Ζούμε σε μια περίοδο που οι κοινωνικοί δεσμοί διαλύονται. Η απώλεια νοήματος οδηγεί τους ανθρώπους στην ιδιώτευση, και με το πρόσχημα αυτό η εξουσία καταργεί τον δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας ανοίγοντας τον δρόμο προς την ιδιωτική πρωτοβουλία. Η επίκληση πλέον στην κοινότητα θα είναι κενού θεραπευτικού και όχι μόνο περιεχομένου, ειδικά με τον εισοδισμό της αγοράς σε αυτόν τον εύθραυστο τομέα υπηρεσιών υγείας.
Ο επιπολασμός νέων μορφών παθολογίας, συμπεριφορών και εξαρτήσεων που είναι συμβατές με την τρέχουσα επικαιρότητα και τις προκλήσεις που αυτές επιβάλλουν πρέπει να μπουν ψηλά στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης για την ψυχική υγεία ειδικά και την υγεία γενικότερα. Ως απότοκο της πανδημίας η κοινωνική απομόνωση οδήγησε σε αύξηση της αυτοκτονικότητας, ενώ η διαρκής και διάχυτη κρίση των θεσμών οδηγεί στην ελλειμματική κοινωνικοποίηση και την παραβατικότητα ως επιστέγασμα της τοξικότητας της σημερινής μεταμοντέρνας κουλτούρας και της ναρκισσιστικής αυταπάτης.
Τι μέλλει γενέσθαι
Η φροντίδα και η περίθαλψη κατά πολλούς θεωρείται ότι είναι μια παροχή του κράτους προς τους πολίτες τους. Ξεχνούν βέβαια ότι αυτή η παροχή στην ουσία ήταν το αποτέλεσμα του αγώνα της εργατικής τάξης που μέσα από συνδικαλιστικούς και κοινωνικούς αγώνες οδήγησαν την εξουσία σε αυτό που μετέπειτα μετονομάσθηκε σε δημοκρατικό κοινωνικό κράτος. Αυτό συντέλεσε στο μύθευμα της σημασίας αξίας και σταθερότητας του αστικού δημοκρατισμού ως πολίτευμα.
Σήμερα οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς, ακόμα και υπό το μανδύα του νεοφιλελευθερισμού, απαιτούν από το κράτος τη διατήρηση του νόμου και της τάξης, αλλά την απελευθέρωση των ιδιωτικών συμβάσεων για την προώθηση ανταγωνιστικών αγορών όχι μόνο στην υγεία αλλά και στην εκπαίδευση, τις συγκοινωνίες και, γενικά, την απαλλοτρίωση από το κεφάλαιο ό,τι μέχρι πρότινος θεωρείται ως δημόσιο αγαθό. Το σύγχρονο νεοφιλελεύθερο αφήγημα επιτάσσει ψευδώς ότι η δημόσια επιλογή υπαγορεύεται από το ατομικό συμφέρον, η οποία προωθεί μέσω των ΜΜΕ την άποψη ότι οι συλλογικές επιλογές, όπως η κρατική παροχή πρόνοιας, είναι δημοσιονομικά ανεύθυνες, καθώς και αναποτελεσματικές, αντιοικονομικές και αναποτελεσματικές. Κάτι που εν μέρη ισχύει αλλά όχι για του λόγους που η Νέα Δεξιά αναφέρει αλλά διότι το κράτος όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο Μ. Μπακούνιν δρα αποκλειστικά για το δικό του πολιτικό συμφέρον: «Το κράτος είναι η πιο κραυγαλέα, η πιο κυνική και η πιο πλήρης άρνηση της ανθρωπότητας. Σπάει την καθολική αλληλεγγύη των ανθρώπων στη γη και ενώνει μόνο ένα μέρος τους με στόχο να καταστρέψει, να κατακτήσει και να υποδουλώσει όλους τους υπόλοιπους».
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την ελεύθερη αγορά με γνώμονα το κέρδος. Η ιδιωτική πρωτοβουλία παρέχει φροντίδα μόνο όπου υπάρχει κέρδος. Δεν πρόσφερε ποτέ τίποτα χωρίς αντίτιμο ή κάποια ελάφρυνση (φορολογική, επενδυτική, δανειακή κοκ). Δεν αναμένεται να πράξει τίποτα διαφορετικά και στον χώρο της υγείας. Η μεγιστοποίηση της προσόδου από τις εξετάσεις και τα νοσήλεια είναι ο στόχος. Φυσικά αυτό δεν γίνεται εν κενό. Υπάρχει αγαστή συνεργασία με την πολιτική εξουσία ή οποία σύμφωνα με την νεοφιλελεύθερη στρατηγική θα κρατήσει τον σκληρό πυρήνα της εφαρμογής δημόσιας τάξης και ασφάλειας, και θα συνεχίσει να περιφράσσει νομοθετικά προς όφελος είτε δικό της – είτε της αγοράς, εφόσον η δεύτερη δεν αμφισβητεί την κρατική κυριαρχία.
Το ζήτημα όμως δεν είναι ούτε η κρατική πολιτική κυριαρχία, ούτε η αγοραία ιδιωτική κερδοφορία. Θεωρώ το δίλημμά «κρατικό ή ιδιωτικό» στην υγεία και όχι μόνο ψευδές διότι εγκλωβίζει την συζήτηση σε έναν ιδεολογικό μονόδρομο προς όφελος της υφιστάμενης τάξης. Γιαυτό και πρόκειται για τις δυο όψεις ενός κάλπικου νομίσματος. Το ξεπέρασμα αυτού γίνεται μόνο με το ξεπέρασμα προς μια οικοδόμηση ενός Κοινωνικού Συστήματος Υγείας απαλλαγμένου από την κρατική κυριαρχία αλλά και την οικονομίστικη λογική της αγοράς. Η υγεία εμπίπτει στο δεύτερο μέρος του κατά τον Κροπότκιν αναρχοκομουνιστικού αξιώματος «…στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του» ανεξαιρέτως.
Αυτό σημαίνει τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και καθολικού συστήματος υγείας απαλλαγμένου από την καπιταλιστική λογική κέρδους - οφέλους, αλλά και την κρατική λογική πολιτικής υπεραξίας. Η επίτευξη ενός τέτοιου συστήματος δεν μπορεί παρά να γίνει από την περιφέρεια προς το κέντρο και εξηγούμαι: Χρειάζεται η ταυτόχρονη ανάπτυξη πολυδύναμων κοινοτικών κέντρων υγείας και προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής υγείας στην κοινότητα τα οποία θα διασφαλίσουν την πρωτοβάθμια υγεία. Στην συνέχεια πλήρως στελεχωμένων δομών νοσηλείας σε δευτεροβάθμιο επίπεδο που θα καλύπτουν ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό τμήμα ανά περιφέρεια και φυσικά τριτοβάθμια περίθαλψη και φροντίδα με επιστροφή εκ νέου στην κοινότητα όπου αυτό είναι δυνατό.
Για να μπορέσει να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει πραγματικά και αποτελεσματικά ένα τέτοιο κοινωνικό σύστημα υγείας πρέπει να γίνει με καθεστώς πλήρους εργασίας (δηλαδή την κάλυψη 100%) όλου του οργανογράμματος ανά δομή σε ανθρώπινο δυναμικό, η οποία περιλαμβάνει γιατρούς, νοσηλευτές, παραϊατρικό, διοικητικό και λοιπό προσωπικό. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η πλήρης απασχόληση και μειώνεται η δυνητικά η ανεργία. Για την κατασκευή των υλικοτεχνοδομικών υποδομών (κέντρα υγείας νοσοκομεία, διαγνωστικά κ.ο.κ.) απαιτείται δε, μια διαφορετικού τύπου δημοσιονομική πολιτική στην υγεία η οποία με το υφιστάμενο καθεστώς ύφεσης και τις νεοφιλελεύθερες επιλογές δεν μπορεί να εφαρμοσθεί. Και αυτό διότι για να γίνει αυτό χρειάζεται η πολιτική δέσμευση που το κράτος αρνείται να επιτελέσει δηλαδή της κάλυψης της συνολικής ζήτησης υπηρεσιών υγείας με την κατασκευή μονάδων που θα την ανάγκη αυτή σε όλη την επικράτεια, ανεξαρτήτως δαπάνης που θα πρέπει να διατεθεί για τον σκοπό αυτό. Κάτι τέτοιο, όχι μόνο φαντάζει ξένο, αλλά προκαλεί εγκεφαλικές βλάβες στους οπαδούς της ελεύθερης αγοράς που μόνο στο άκουσμα μιας τέτοια πολιτικής αναλογίζονται το αφήγημα της τραγωδίας των κοινών.
Το πλαίσιο αυτής της αντίστασης και το προταγματικό του όραμα ξεπερνά τον κρατισμό και τις υφιστάμενες οικονομικές πολιτικές του καπιταλισμού. Η ύπαρξη πολιτικής βούλησης με δέσμευση στην υποστήριξη και προαγωγή της δημόσιας υγείας είναι πέραν από τις επιδιώξεις του κράτους και της εξουσίας. Επιπλέον, η αμφισβήτηση των υφιστάμενων θεραπευτικών πρακτικών και κυρίως του φαρμακοκεντρικού βιοϊατρικού μοντέλου με στόχο την επίτευξη ενός ολοκληρωμένου και διεπιστημονικού συστήματος συνεργατικής φροντίδας που θα προάγει της κουλτούρας της επιστροφής στην κοινότητα είναι επιβεβλημένη. Η διασφάλιση δε των αναγκαίων πόρων είναι υψίστης προτεραιότητας.
Σε αντίθεση με τους οπαδούς του ατομικού συμφέροντος, η ύπαρξη ή μη ενός ολοκληρωμένου και απαρτιωτικού συστήματος υγείας δεν επηρεάζει τους ανθρώπους ατομικά αλλά τις κοινότητες τους συνολικά. Αυτή είναι και η διαφορά μεταξύ του παραδοσιακού λάθους, να προσεγγίζει κανείς τα πράγματα με τον φακό της μερικής ισορροπίας των δημοσιονομικών του κράτους ή της αγοράς, αντί με την οπτική της γενικής ισορροπίας της κοινωνίας. Έτσι, λοιπόν, εφόσον το κράτος όπως και η αγορά είναι τα κυριότερα μέρη του προβλήματος στην υγεία, τότε, η διόρθωση δεν απαιτεί αύξηση ή την μείωσή του ενός έναντι του άλλου αλλά της κατάργηση τους αμφότερων! Για να υπάρξει καθολική πρόσβαση στην υγεία κατά της άποψη μας ως Αναρχικοί είναι η καταστροφή του κράτους και του οικονομικού συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Γι’ αυτό όταν μιλάμε για δημόσια υγεία δεν εννοούμε ούτε κρατική ούτε καπιταλιστική. Η σκέψη αυτή υπερβαίνει το υπάρχον δίπολο. Κάτι ανάλογο ισχύει φαντάζομαι και για άλλα αναπαλλοτρίωτα κοινωνικά αγαθά όπως η παιδεία, οι συγκοινωνίες ακόμα και η στέγαση. Η υπέρβαση του κράτους και της αγοραίας λογικής είναι πλέον επιβεβλημένη και έρχεται ενάντια σε κάθε προσπάθεια περίφραξης, ενσωμάτωσης ή εξευγενισμού.
Δρ Αργύρης Αργυριάδης, MD-PhD
