Danny Evans*
*«Το παρακάτω κομμάτι είναι μια προσπάθεια να καταγράψω κάποιες ιδέες που εκφράστηκαν σε μια συζήτηση για το βιβλίο μου που φιλοξενήθηκε την περασμένη εβδομάδα από τον Robert Kramm και την ομάδα του Radical History book talk series, και επίσης σε συζήτηση με τον Jim για το βιβλίο του Loren Goldner Revolution, Defeat and Theoretical Underdevelopment: Ρωσία, Τουρκία, Ισπανία, Βολιβία, το θέμα του επόμενου podcast μας. Πολλές ευχαριστίες και στα δύο μέρη για αυτές τις ευχάριστες και γόνιμες συζητήσεις».
Danny Evans
Θέλω να προτείνω έναν τρόπο σκέψης για τον αναρχισμό ως ιστορικό κίνημα, τον οποίο δεν έχω δει να εκφράζεται ξανά με αυτόν τον τρόπο. Με απλά λόγια: ο αναρχισμός ήταν το κίνημα και το φαντασιακό που αντιτάχθηκε στην εθνική ενσωμάτωση των εργατικών τάξεων.
Το 1988 ο Marcel van der Linden δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η εθνική ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών εργατικών τάξεων 1871-1914», το οποίο είναι θεμελιώδες γι’ αυτή την προοπτική. Θέτει ορισμένους από τους βασικούς παράγοντες της διαδικασίας με την οποία οι άνθρωποι της εργατικής τάξης και οι οργανώσεις τους έφτασαν να ταυτίζουν τα συμφέροντά τους με εκείνα του εθνικού κράτους.
Ο αναρχισμός αναδύθηκε ως ρεύμα στους κόλπους του σοσιαλιστικόού κινήματος στις αρχές της περιόδου που καλύπτει το άρθρο του van der Linden. Το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η αντίθεσή του στην επίσημη πολιτική συμμετοχή. Εκείνη την εποχή, ο καπιταλισμός δεν ήταν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο. Αντιτιθέμενος ενεργά στην πολιτική συμμετοχή, ο αναρχισμός κατά την περίοδο 1870-1914 μπόρεσε να αντισταθεί πολύ πιο αποτελεσματικά από τους μαρξιστές αντιπάλους του στη διαδικασία μέσω της οποίας ο καπιταλισμός επέκτεινε την κυριαρχία του. Αυτή η διαδικασία έχει προσδιοριστεί ως η κίνηση από την τυπική στην πραγματική υπαγωγή του κεφαλαίου, που περιγράφεται στο «χαμένο έκτο κεφάλαιο» του Κεφαλαίου του Μαρξ. Η πιο εξέχουσα πτυχή αυτής της διαδικασίας για τους σκοπούς μας ήταν αυτή που περιγράφει ο van der Linden: η εθνική ενσωμάτωση των εργατικών τάξεων. Ο Loren Goldner το περιγράφει αυτό ως μια μετατόπιση στις καπιταλιστικές κοινωνίες από τη θεώρηση των εργατών ως «μια τάξη παρία» στην «κοινότητα της εργασίας».
Υπήρχαν πολλές διαφορετικές συνιστώσες αυτής της εθνικής ολοκλήρωσης: εκπαίδευση, επισημοποίηση της γλώσσας, επικοινωνία, ιμπεριαλισμό, ρατσισμό και εξάπλωση της «λευκότητας» κ.λπ. Η εκπροσώπηση της εργατικής τάξης στα κοινοβούλια και τα μεγάλα, ανεκτά συνδικάτα ήταν μόνο ένα στοιχείο. Όμως, απορρίπτοντας αυτό το στοιχείο, ο αναρχισμός άνοιξε τη δυνατότητα η καπιταλιστική νεωτερικότητα να παραμείνει ένα ατελές σχέδιο, ηττημένο από έναν εναλλακτικό κόσμο προσανατολισμένο γύρω από την κομμούνα. Η πλειοψηφία των μαρξιστών, εν τω μεταξύ, ήταν ευτυχείς να βαδίζουν μαζί με την καπιταλιστική πρόοδο.
Αντί να φέρουν την εργατική τάξη στους κόλπους της καπιταλιστικής νεωτερικότητας -ο ιστορικός ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας στη Γερμανία- σε άλλες χώρες που προσπαθούσαν να μπουν στο τρένο της βιομηχανικής αποανάπτυξης, ο αναρχισμός μπόρεσε να αρθρώσει ένα πολιτικό σχέδιο των τάξεων-παριών (εργατών και αγροτών). Η απαίτηση να το κάνουν αυτό οι σοσιαλιστές αντιμετωπίστηκε από τους μαρξιστές σε ανάλογες καταστάσεις σε μέρη όπως η Ιταλία και η Ρωσία, αλλά η ιδεολογική προσκόλληση στην πρόοδο της ιστορίας δεν συμβάδιζε εύκολα με την απαίτηση να αγωνιστούν για έναν καλύτερο κόσμο στο εδώ και τώρα. Αυτό κατάφεραν να κάνουν οι αναρχικοί, προβάλλοντας μια εναλλακτική νεωτερικότητα που θα μπορούσε να επιτευχθεί με έναν συνδυασμό άμεσης δράσης και εκπαίδευσης.
Το μεγαλύτερο επίτευγμα αυτού του εγχειρήματος ήταν η ισπανική επανάσταση, ένα γεγονός που ήταν εφικτό επειδή η εθνική ενσωμάτωση της εργατικής τάξης δεν είχε πραγματοποιηθεί στη χώρα αυτή. Δεν υπήρχε ολοκληρωμένο σχολικό σύστημα, οι προκαπιταλιστικές αγροτικές μορφές συνέχιζαν να κυριαρχούν σε μεγάλα τμήματα της χώρας, υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση σε όλη την επικράτεια όσον αφορά την οικονομία, την κουλτούρα, τη γλώσσα, τις επικοινωνίες και ούτω καθεξής. Σε αυτά μπορεί να προστεθεί η απουσία εθνικού κύρους -που αναγνωρίστηκε από τον van der Linden ως ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας εθνικής ολοκλήρωσης- μετά τη λεγόμενη «καταστροφή» του 1898, όταν η Ισπανία έχασε τον έλεγχο της Κούβας και των Φιλιππίνων. Επιπλέον, η ισπανική ουδετερότητα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο σήμαινε ότι το ζήτημα της ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης δεν ήταν αναγκαστικό λόγω του ολοκληρωτικού πολέμου και της επιστράτευσης. Το αποτέλεσμα ήταν ότι, μέχρι και τον εικοστό αιώνα, δεν υπήρχε καμία αμφιβολία σχετικά με το συνεχιζόμενο καθεστώς παρίας της εργατικής τάξης στην Ισπανία.
Αυτό δημιουργεί ένα ενδιαφέρον ζήτημα σχετικά με το αν ο αναρχισμός ευδοκίμησε ή δημιούργησε τέτοιες συνθήκες. Από τη μια πλευρά, όπου η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε πολύ νωρίς, όπως στην Αγγλία, ο αναρχισμός καταδικάστηκε εξαρχής σε περιθωριακό κίνημα και ρόλο οπισθοφυλακής, απασχολούμενος κυρίως με το ευγενές καθήκον της καταπολέμησης του λαϊκού τζιγκανισμού (jingoism). Έτσι, υπό αυτή την έννοια, ο αναρχισμός θα μπορούσε ίσως να ευδοκιμήσει μόνο εκεί όπου δεν είχε συμβεί η εθνική ολοκλήρωση. Από την άλλη πλευρά, όπου ο αναρχισμός ευδοκίμησε, αποτέλεσε ένα προπύργιο ενάντια στην ολοκλήρωση, με την έννοια ότι αντιτάχθηκε τόσο στα επίσημα πολιτικά κόμματα όσο και στα μεγάλα γραφειοκρατικά συνδικάτα που ηγήθηκαν της διαδικασίας της εθνικής ολοκλήρωσης, για παράδειγμα στη Γερμανία. Έτσι, η ύπαρξη μεγάλων αναρχικών κινημάτων εμπόδιζε την πραγματοποίηση της εθνικής ολοκλήρωσης.
As such, anarchism can be added to the constellation of circumstantial and long-Ως εκ τούτου, ο αναρχισμός μπορεί να προστεθεί στον αστερισμό των περιστασιακών και μακροπρόθεσμων δομικών λόγων της μη ενσωμάτωσης στην Ισπανία κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Υπό αυτές τις συνθήκες, το κίνημα μπόρεσε να παρουσιάσει στους ακόλουθους του μια αληθοφανή εναλλακτική διατύπωση της νεωτερικότητας. Αυτό ήταν απαραίτητο διότι, σε ένα πλαίσιο στο οποίο η μη ενσωμάτωση παρέμενε σε εκκρεμότητα, η νεωτερικότητα ως τέτοια δεν θεωρούνταν ολοκληρωμένο σχέδιο ούτε από το φάσμα των αριστερών, δεξιών και φιλελεύθερων εναλλακτικών του αναρχισμού ούτε από τους ίδιους τους αναρχικούς. Η Δεξιά επιθυμούσε να λύσει το πρόβλημα της εθνικής ενσωμάτωσης μέσω του καταναγκασμού και της εξόντωσης των απείθαρχων στοιχείων, η Αριστερά μέσω της κοσμικής εκπαίδευσης και της κρατικής διαμεσολάβησης στις εργασιακές διαφορές.
Από ορισμένες απόψεις, η αναρχική άρθρωση της νεωτερικότητας στην Ισπανία ήταν συμβατή με ένα σχέδιο ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης, ιδίως αν αναλύσουμε συγκεκριμένους μεμονωμένους θεωρητικούς ή συγκεκριμένα ιδεολογικά ελαττώματα, αλλά συνολικά θα ήταν δύσκολο να υποστηρίξουμε αυτή την υπόθεση. Ο αναρχισμός στην Ισπανία διαφοροποιήθηκε από τις ανταγωνιστικές ιδεολογίες και διατηρήθηκε ως κίνημα μέσα από μια σαφώς διατυπωμένη και ασυμβίβαστη ταξική συνείδηση και τη σθεναρά φυλασσόμενη ανεξαρτησία αυτόνομων συνδικαλιστικών τμημάτων, ομάδων συγγένειας και εκδόσεων. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ωστόσο, το κίνημα διχάστηκε από το ζήτημα της συνεργασίας με το κράτος.
Ο αγώνας για το ζήτημα της συνεργασίας με το κράτος θα μπορούσε να διαμορφωθεί με χρήσιμο τρόπο ως αγώνας ενάντια στην εθνική ενσωμάτωση της εργατικής τάξης. Διεξάγοντας αυτόν τον αγώνα σε ευρεία κλίμακα και κατασκευάζοντας και υπερασπιζόμενοι αυτό που, τουλάχιστον για τους οπαδούς του, ήταν μια εύλογη εναλλακτική έκβαση, οι αναρχικοί στην Ισπανία εκπλήρωσαν αυτό που μπορούμε αναδρομικά να θέσουμε ως το πεπρωμένο του αναρχισμού ως κίνημα μη ενσωμάτωσης της εργατικής τάξης.
Τι κερδίζουμε από το να σκεφτόμαστε τον αναρχισμό με αυτόν τον τρόπο; Πρώτον, έχουμε μια εύλογη εκτίμηση της τεράστιας απήχησης και εγκυρότητάς του μεταξύ των εργατών και των αγροτών κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν το 1871, ενώ παράλληλα εκτιμούμε γιατί αυτή η απήχηση ήταν χρονικά και γεωγραφικά περιορισμένη. Θέτοντας τον αναρχισμό ως την προβαλλόμενη εναλλακτική λύση σε μια συγκεκριμένη και κρίσιμη περίοδο της καπιταλιστικής μετάβασης, ξεπερνάμε επίσης τόσο τις διαχρονικές επικλήσεις στην πάλη μεταξύ ελευθερίας και εξουσίας όσο και τις ψευδείς διχοτομήσεις των πρωτόγονων και σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων. Τέλος, αυτή η προοπτική σημαίνει ότι μπορούμε να εξηγήσουμε και να πάρουμε στα σοβαρά την ήττα του αναρχισμού και να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τι σήμαινε αυτό για τον αναρχισμό και τον κόσμο τις επόμενες δεκαετίες, και τι μπορεί να διασωθεί από ένα σχέδιο μη-ολοκλήρωσης αφού η ολοκλήρωση έχει σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί.
*Το κείμενο του Danny Evans δημοσιεύτηκε στη The Anarchist Library Anti-Copyright με τον τίτλο “Anarchism as non-integration”, τον Ιούνη του 2021. Επίσης, δημοσιεύτηκε εδώ: https://abcwithdannyandjim.substack.com/p/anarchism-as-non-integration Μετάφραση: Ούτε Θεός Ούτε Αφέντης.
