|
Miltos C |
|
Σε αυτό το σύντομο άρθρο θα ασχοληθώ με την ελληνική ιστορία ως πηγή έμπνευσης του προτάγματος της αυτονομίας. Οι πηγές που θα αναφερθούν είναι οι πιο γνωστές και δεν καλύπτουν όλο το εύρος των στοιχείων που μας χρειάζονται για να στηρίξουμε την άποψή μας. Με αφορμή λοιπόν την άνοδο του εθνικισμού και την αποδοχή των ιδεών του ναζισμού από ένα μέρος της Ελληνικής κοινωνίας, υπάρχει μια τάση σήμερα από μια μερίδα ανθρώπων να θεωρούν τα ακροδεξιά κόμματα ως γνήσιους φορείς του Ελληνικού πολιτισμού, με αποτέλεσμα να γίνονται κινήσεις δημιουργίας σχολείων που θα διδάσκουν στα παιδιά την «πραγματική ελληνική Ιστορία», ενώ οποιαδήποτε άλλη θεώρηση της ελληνικής ιστορίας βαφτίζεται ως «μπολσεβίκικη», «ανθελληνική», και Νέο-ταξική. Όποιο είδος γνώσης δηλαδή δεν συνάδει με το χριστιανικό και φυλετικό φαντασιακό τείνει να θεωρείται ως εχθρικό προς την υποτιθέμενη ιστορική αλήθεια του λαού και της παιδείας του. Κάνουν όμως λάθος. Η αρχαία Ελλάδα δεν αποτελεί προνόμιο ούτε των αστών, ούτε των εθνικιστών, αλλά ούτε και ένας αγνοημένος και αδιάφορος χώρος επαναστατικής έμπνευσης όπου κυριαρχεί η ‘ταξική’ δουλοκτητική κοινωνία, όπως τόσα χρόνια μας το παρουσιάζουν οι θιασώτες του ψευδο-επαναστατικού προτάγματος του Μαρξισμού. Η πραγματικότητα που προκύπτει από την μελέτη της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή οι ρίζες, τόσο της επαναστατικής σκέψης, όσο και η συμπεριφορά του αυτόνομου και ολοκληρωμένου δημοκρατικού αμφισβητία πολίτη, βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα. Το αυτόνομο- αντιεξουσιαστικό κίνημα σε όλο τον κόσμο εμπνέεται από τις πολιτική δομή των Ελληνικών Πόλεων και της άμεσης δημοκρατίας, (Παρισινή κομμούνα 1870, επανάσταση του 1905, τα πρώτα soviet, η CNT το 1936 στην Ισπανία, τα Ουγγρικά συμβούλια κ.λ.π) όσο κανένας άλλο πολιτικός χώρος. Τα διδάγματα για μια συνεχή αμφισβήτηση της εξουσίας και για ένα πολιτικά ελεύθερο τρόπο ζωής συναντώνται στη σκέψη δεκάδων φιλοσόφων, καλλιτεχνών, και τραγικών ποιητών, για τους οποίους φυσικά ελάχιστα ακούσαμε να αναφέρονται στα μαθητικά μας χρόνια. Ο 20ός αιώνας μπορεί να αποκαλείται ο αιώνας των τεχνολογικών επιτευγμάτων και της καταναλωτικής ευημερίας, αλλά πολιτικά τουλάχιστον ποτέ δεν ξέφυγε από το μεταφυσικό-οντολογικό πλαίσιο του Πλατωνισμού και του Χριστιανισμού. Στην ουσία ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός ποτέ δεν εκτιμήθηκε στις σωστές του διαστάσεις, που δεν είναι άλλες από αυτές της χειραφέτησης, της αυτονομίας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Τα επαναστατικά σπέρματα της σκέψης των αρχαίων διανοητών είναι παρόντα σε πολλά συγγράμματα που φυσικά αποσιωπήθηκαν από την κυρίαρχη κουλτούρα. Από τα Ομηρικά κιόλας έπη, και συγκεκριμένα στην Ιλιάδα, ο Θερσίτης είναι εκείνος που πρώτος υψώνει το ανάστημα του στην εξουσία του βασιλιά Αγαμέμνονα, βρίζοντας και χλευάζοντας την αλαζονεία του και φυσικά βιώνει την άμεση καταστολή της εξουσίας του. Αργότερα ο σοφιστής Πρωταγόρας λέγοντας το περίφημο «Πάντων χρημάτων μέτρον εστίν Άνθρωπος, των μεν όντων ως έστιν, των δε ουκ όντων ως ουκ έστιν». (μτφ: Μέτρο για όλα τα πράγματα αποτελεί ο Άνθρωπος. Για όσα υπάρχουν, ότι υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν, ότι δεν υπάρχουν), δεν μας κηρύσσει τίποτα άλλο παρά την ανθρώπινη αυτονομία. Ο άνθρωπος είναι εκείνο το ον που στηριζόμενο στη λογική του σκέψη και στις αισθήσεις του έχει την ικανότητα να ανακαλύπτει την αλήθεια και να κρίνει το δίκαιο, ενώ με την ταυτόχρονη αμφισβήτηση του θεού που αναφέρεται στο απόσπασμα «Περί μεν Θεών ούκ έχω ειδέναι, ουθ’ως εισίν ουθ’ως ούκ εισίν ουθ’οποίοι τινές ιδέαν, πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι ή τ’αδηλότης και βραχύς ων ο βίος του ανθρώπου», (Για τους θεούς δεν μπορώ να γνωρίζω τίποτα. Ούτε ότι υπάρχουν, ούτε ότι δεν υπάρχουν, ούτε τι λογής μορφή έχουν. Γιατί είναι πολλά τα όσα εμποδίζουν να τους γνωρίζουμε: από τη μία το άδηλο του ζητήματος και από την άλλη η συντομία της ανθρώπινης ζωής), γκρεμίζεται κάθε θεϊκή προέλευση της αλήθειας και της ετερονομίας των ανθρώπινων κοινωνιών. Αλλού ο Αισχύλος τονίζει το «τους πάντας θεούς εχθαίρω» (Μισώ όλους τους θεούς) που συμπληρώνει την παραπάνω άποψη, που μαζί με το «Κράτος τε βία» (το κράτος ταυτίζεται με την βία) επιβεβαιώνει τον πυρήνα του αντιεξουσιαστικού προτάγματος ούτε «Ούτε θεός, Ούτε αφέντης». Από την άλλη ο ιστορικός Θουκυδίδης με το «Άνδρες γαρ Πόλις» (Τη Πόλη την αποτελούν οι άνθρωποί της), περιγράφει με τρείς λέξεις την έννοια της συλλογικής αυτονομίας. Μόνο οι πολίτες της πόλεως, της κοινωνίας θα λέγαμε σήμερα, μπορούν να συμβάλλουν στην αυτοθέσμιση της, πράγμα που σημαίνει ότι αυτοί είναι οι μοναδικοί υπεύθυνοι του πολιτικού τους γίγνεσθαι. Την ίδια στιγμή η απουσία εκπροσώπων της πολιτικής ζωής μας τονίζεται στην φράση του Αριστοτέλη «Δημοκρατία εστίν μεν πολιτεία, εν η κλήρω διανέμονται τας αρχάς» (Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο όπου τα αξιώματα μοιράζονται με κλήρωση). Στην οριζόντια δομή της Αθήνας του 5ου αιώνος η έννοια του εκπροσώπου ήταν άγνωστη. Όλες οι αποφάσεις παίρνονταν συλλογικά στην εκκλησία του Δήμου και οι ίδιοι οι πολίτες τις εκτελούσαν, ενώ προηγουμένως είχε προηγηθεί συζήτηση με εξαντλητικά επιχειρήματα για ζητήματα που αφορούσαν σχεδόν τα πάντα, καθημερινής φύσεως προβλήματα όπως και ζητήματα πολέμου.
Το περίφημο δίπολο “Οπλίτης – Πολίτης” που αναγγέλλουν τα κακέκτυπα του πατριωτισμού για να τονίζουν το ηρωικό στρατιωτικό παρελθόν των αρχαίων Ελλήνων που υποτίθεται πρέπει να μιμηθούμε, εκτός του ότι δεν λαμβάνει υπόψη την έννοια του πολίτη με την έννοια της συμμετοχής που αναφέραμε παραπάνω, σαν δεύτερο όρο του δίπολου, παραλείπει να δει ότι ο πόλεμος ήταν αποτέλεσμα συνέλευσης και όχι εντολή κάποιου ανώτερου ιεραρχικά ηγέτη που αποφάσισε να κάνει πόλεμο για τα συμφέροντα μιας οικονομικής ελίτ. Με τα σημερινά δεδομένα φυσικά ‘ο πόλεμος’ μπορεί, ύστερα από συνέλευση των πολιτών, να στραφεί και εναντίον των σφετεριστών της ζωής του, των εξουσιαστών δηλαδή και να δημιουργηθεί έτσι ένας ταξικός – κοινωνικός πόλεμος πράγμα που συνέβαινε αρκετά συχνά και στον αρχαίο κόσμο αν ρίξει κανείς μια ματιά στο έργο του Αριστοτέλη «Αθηναίων Πολιτεία». Στο κοινωνικό επίπεδο η έλλειψη μισαλλοδοξίας και απαξίωσης για τον ξένο είναι εμφανέστατη σε πολλούς διανοητές. Πρώτα ο Ηρόδοτος θεωρεί τον ελληνικό πολιτισμό ως αποτέλεσμα επιδράσεων πολιτιστικών στοιχείων άλλων πολιτισμών αποδεικνύοντας έτσι ότι η ετερότητα αποτελεί βασικό της πολιτικής κουλτούρας του 6ου και 5ου π.χ. αιώνα. Εκεί όμως που φαίνεται έντονα το στοιχείο της ανοιχτότητας της Πόλεως είναι το απόσπασμα που μας σώζεται από τον σοφιστή Αντιφώντα: «έπει φύσει πάντα πάντες ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες είναι», (Όλοι οι άνθρωποι δηλαδή είναι από τη φύση ίσοι και οι Έλληνες και οι βάρβαροι), και ολόκληρο το κείμενο που βρέθηκε αναφέρει τα εξής: [Εκείνους που κατάγονται από πατέρες ευυπόληπτους τους σεβόμαστε και υποκλινόμαστε μπροστά τους, ενώ εκείνους που κατάγονται από ταπεινή οικογένεια ούτε τους σεβόμαστε ούτε υποκλινόμαστε μπροστά τους. Ως προς αυτό λοιπόν το πεδίο συμπεριφοράς μας, έχουμε γίνει βάρβαροι, απολίτιστοι, γιατί ως προς τη φυσική μας υπόσταση όλοι έχουμε φτιαχτεί από την ίδια φύση και οι Βάρβαροι και οι Έλληνες...ως προς τις φυσικές μας ιδιότητες ούτε οι βάρβαροι διαφέρουν σε τίποτε (για να θεωρούνται κατώτεροι) ούτε οι Έλληνες (για να θεωρούνται ανώτεροι), αφού αέρα αναπνέουμε όλοι με το στόμα και τη μύτη και τρώμε όλοι με τη βοήθεια των χεριών μας...]. Φράση μοναδική που ρίχνει χαστούκι σε όσους θέλουν να χρησιμοποιήσουν το ιστορικό παρελθόν για να στηρίξουν απόψεις περί ρατσισμού και καθαρότητας της φυλής, ενώ ταυτόχρονα εξυψώνει στο αίσθημα δικαιοσύνης και ισότητας που διαπερνά τους ενεργούς πολίτες της Αθήνας. Για το ζήτημα του νόμου και της ταξικής του διάστασης ο Ανάχαρσης αναφέρει: «Οι Νόμοι μοιάζουν με τον ιστό της αράχνης. Όπως δηλαδή σε αυτόν, άμα πέσει καμιά μύγα ή κανένα κουνούπι πιάνεται, ενώ άμα πέσει καμιά σφήκα ή μέλισσα τον σχίζει και φεύγει, έτσι και στους νόμους, άμα πέσει στη λαβίδα τους κανένα φτωχός πιάνεται, ενώ άμα πέσει κανένας πλούσιος ή ισχυρός, τον τσακίζει κι ελεύθερα διαφεύγει». Στο ίδιο πνεύμα κινούνται και οι Κυνικοί με πρωτοπόρο τον Διογένη που αποκαλεί τον εαυτό του «πολίτη του Κόσμου» καθώς και τον Ζήνωνα τον Κιτιέα που σαν άλλος P. J. Prοudhon αναφέρει ότι «οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη σε κανέναν». Ασκούσε κριτική στην πολυτέλεια και σαν αρχαίος ‘situationist’ θεωρούσε ψεύτικη και παραπλανητική κάθε επίδειξη πλούτου και δύναμης. Η δε αντι-κρατική του φιλοσοφία φαίνεται στα λίγα αποσπάσματα που έχουν σωθεί και όπου οραματίζεται μια κοινωνία ελεύθερη και α-κρατική, χωρίς άρχοντες, στρατό, δικαστήρια, αστυνομία, ναούς και χρήματα. Οι άνθρωποι οφείλουν να ζουν με αλληλεγγύη και να ορίζουν μόνοι τη νομοθεσία που θα τους διέπει. Λέει χαρακτηριστικά ότι «δεν πρέπει ζούμε χωριστά σε κράτη και δήμους, παρά όλους να τους λογαριάζουμε για συνδημότες και συμπολίτες μας, και μια ζωή και οργάνωση να υπάρχει για τους πάντες». Όσα αναφέρθηκαν αποτελούν μια μικρή εικόνα του βασικού άξονα στον οποίο κινείται η αρχαία ελληνική πολιτική σκέψη και από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε σπέρματα αυτονομίας, ελευθερίας και αλληλεγγύης για μια κοινωνία που να σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Δυστυχώς τα κείμενα που έχουν σωθεί είναι ελάχιστα. Η καταστροφή τους υπήρξε ανεπανάληπτη, τόσο από τους φορείς της Χριστιανικής μισαλλοδοξίας, όσο και από τους εκάστοτε εξουσιαστές που έβλεπαν σε αυτά τα κείμενα της δημοκρατικής λογοτεχνίας ένα μελλοντικό εχθρό. Δεν τυχαίο άλλωστε που τα έργα του Πλάτωνα σώθηκαν σχεδόν ακέραια καθώς και των Νέο-Πλατωνικών, κλασσικοί διανοητές που εξυμνήθηκαν από το σύστημα και οι θεωρίες του αποτέλεσαν δεκανίκι σε βασιλιάδες, φεουδάρχες, φασίστες, κοινοβουλευτικούς και κάθε είδους δυνάστη. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι και οι λέξεις κλειδιά που οδηγούν τους αγώνες μας έχουν επίσης την ρίζα τους στο αρχαίο – ελληνικό φαντασιακό τρόπο αντίληψης των πολιτικών πραγμάτων: Αν – αρχία ( χωρίς αρχή, χωρίς εξουσία και κυβέρνηση) και Δημο – κρατία ( Ο δήμος κυβερνά αυτόνομα – αυτοδίκαια – αυτοτελώς, χωρίς εκπροσώπους και ειδικούς). http://eagainst.com/articles/%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1/ http://www.anarkismo.net/article/25331
. |
