«Το έθνος μας επήρε τα όπλα κατά των τυράννων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμεν ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας δια την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν δια την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την ανάστασιν του έθνους. Αυτοί είχαν πάντα νιτερέσα με τους Οθωμανούς. Μαζί με τους μπέηδες και τους πασάδες μας καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιος μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, μας τσερεμέτιζαν και επλούτιζαν από τον ιδρώτα μας. Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασάν να καταλάβει την νήσον μας. Το τι μας περιμένει αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. Όχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερίαν μας και θ’ ατιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά και θα γίνωμε τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει. Έχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το κακόν, αλλά πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας. Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και πτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλίγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία, είναι δημιουργήματα όχι του Υπερτάτου Όντος, αλλά των κρατούντων. Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα δια να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων;
Ομιλούν διαρκώς οι τουρκοκοτζαμπάσηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας των και των εαυτών μας, τα οποία τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. Αυτό δεν είναι σωστόν. Οι προπάτορες των αρχόντων μας ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως κατακτηταί και με τη βίαν εξουσίασαν το καλύτερον μέρος της γης, χωρίς να έχουν προς τούτο κανένα δικαίωμα περισσότερον από τους άλλους, εκτός από το δικαίωμα του ισχυροτέρου. Και άλλους μεν από τους εντοπίους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς εξόντωσαν και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των κατακτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανέν δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτήν δια την ιδικήν των ωφέλειαν και κατατυράννευσιν και λήστευσιν ημών. Ο καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν τα προνόμια των αρχόντων μας. Όλοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και θα μας συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν. Ήλθεν η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και τους άλλους Γραικούς οπού στενάζουν από την αγροτικήν σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντας που την νέμονται με το δικαίωμα του ισχυροτέρου το οποίον απέκτησαν από τους Φράγκους και τους Οθωμανούς κατακτητάς.
Ο εθνικός αγών μας δια να πάρει ουσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθεί με την κατάργησιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών εις την κατάστασιν του δούλου. Η ένωσις φέρει την δύναμιν και θα μας δώσει την εξουσίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολλιγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον και την δούλευσίν τους. Δι’ όλα αυτά θα γίνει σύναξις εις την Μεσαριάν, δια να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμό μας αυτό θα μας κάνει πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλίγων και θα γίνει άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον και παντού θα μας επαινέσουν και θα μας δώσουν δίκαιο».
Δημήτριος Μπαλής. Έλληνας επαναστάτης των αρχών του 19ου αιώνα, ηγηθείς αγροτικού κινήματος στην Άνδρο τον πρώτο χρόνο των κοινωνικών εξεγέρσεων της περιόδου 1822 -1828, οπαδός των ιδεών του Γάλλου επαναστάτη Γράκχου Μπαμπέφ.
ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ
Γεννήθηκε στο Κόρθι της νοτίου Άνδρου από οικογένεια χωρικών και έμαθε μόνον γραφή και ανάγνωση, όντας όμως ευφυής, γενναίος και με οργανωτικές ικανότητες, αναδείχθηκε σε πρωτεργάτη του αγροτικού κινήματος του νησιού και απέκτησε θεωρητική συγκρότηση διαβάζοντας κείμενα ευρωπαίων επαναστατών, τα οποία του είχε προμηθεύσει το 1812 ο διαφωτιστής Θεόφιλος Καϊρης.
ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ 1822
Έχοντας συμμετάσχει μαζί με τον αδελφό του Λεονάρδο στην εκστρατεία κατά των Τούρκων της Καρύστου τον χειμώνα 1821/1822, επέστρεψαν και οι δύο στην Άνδρο τον Μάρτιο του 1822 και συγκέντρωσαν 150 περίπου ένοπλους, προφασιζόμενοι ότι ετοίμαζαν νέα αντι-τουρκική εκστρατεία. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους, όταν οι προύχοντες και τσιφλικάδες της Άνδρου, που από τον χειμώνα πίστευαν ότι απειλούντο με λαϊκή εξέγερση, κάλεσαν σε βοήθειά τους τον ναύαρχο του οθωμανικού στόλου Καπουδάν Πασά ο Δημήτριος Μπαλής εξέδωσε επαναστατική διακήρυξη κατά των προυχόντων και τσιφλικάδων (τους οποίους αποκαλούσε «τουρκάρχοντες»), συγκρότησε κατά τα πρότυπα των Γάλλων Ιακωβίνων «λαϊκά δικαστήρια» και επετέθη στους τσιφλικάδες, παραδίνοντας στις φλόγες δύο τσιφλικάδικους πύργους.
Ο Αμβρόσιος Φραντζής (τόμος Γ - Δ, σελ. 211) έγραψε σχετικά: «Κατά δε τας αρχάς του δευτέρου έτους, ότε κατέβαινεν εκ Κωνσταντινουπόλεως η τουρκική θαλάσσιος μοίρα μετά δυνάμεως πολλής, δύο των τότε προεστώτων της ΄Ανδρου ητοίμασαν βοϊδέλλα, πρόβατα και άλλα διαφόρων ειδών δώρα και επροθυμοποιούντο να υπάγωσιν εις προσκήνυσιν του Καπετάν πασσά, ναυάρχου του στόλου. Ταύτα δε μαθόντες ο λαός των χωρίων της ΄Ανδρου, ώρμησαν πανστρατιά εις την χώραν κατά των προεστώτων, και παρέλαβον τα βοϊδέλλα, τα πρόβατα και τα λοιπά δώρα κατακαύσαντες το πλοίον και τας οικίας των ρηθέντων προεστώτων, ως προδοτών της πατρίδος. Ταύτα δε συνέβησαν κατά τον Απρίλιον του 1822 έτους. Εκ του συμβεβηκότος δε τούτου, γενικής συνελεύσεως γενομένης, διώρισαν ο λαός ένα των χωρικών, Δημήτριον Μπαλήν ονομαζόμενον, τον οποίον εψήφισαν και διοικητήν της νήσου, όστις εδιοίκει επαξίως των περιστάσεων».
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΜΠΑΛΗ
«Το έθνος μας επήρε τα όπλα κατά των τυράννων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμεν ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας δια την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν δια την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την ανάστασιν του έθνους. Αυτοί είχαν πάντα νιτερέσα με τους Οθωμανούς. Μαζί με τους μπέηδες και τους πασάδες μας καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιος μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, μας τσερεμέτιζαν και επλούτιζαν από τον ιδρώτα μας. Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασάν να καταλάβει την νήσον μας. Το τι μας περιμένει αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. Όχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερίαν μας και θ’ ατιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά και θα γίνωμε τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνει. Έχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το κακόν, αλλά πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας. Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και πτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλίγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία, είναι δημιουργήματα όχι του Υπερτάτου Όντος, αλλά των κρατούντων. Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα δια να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων; Ομιλούν διαρκώς οι τουρκοκοτζαμπάσηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας των και των εαυτών μας, τα οποία τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. Αυτό δεν είναι σωστόν. Οι προπάτορες των αρχόντων μας ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως κατακτηταί και με τη βίαν εξουσίασαν το καλύτερον μέρος της γης, χωρίς να έχουν προς τούτο κανένα δικαίωμα περισσότερον από τους άλλους, εκτός από το δικαίωμα του ισχυροτέρου. Και άλλους μεν από τους εντοπίους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς εξόντωσαν και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των κατακτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανέν δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτήν δια την ιδικήν των ωφέλειαν και κατατυράννευσιν και λήστευσιν ημών. Ο καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν τα προνόμια των αρχόντων μας. Όλοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και θα μας συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν. Ήλθεν η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και τους άλλους Γραικούς οπού στενάζουν από την αγροτικήν σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντας που την νέμονται με το δικαίωμα του ισχυροτέρου το οποίον απέκτησαν από τους Φράγκους και τους Οθωμανούς κατακτητάς. Ο εθνικός αγών μας δια να πάρει ουσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθεί με την κατάργησιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών εις την κατάστασιν του δούλου. Η ένωσις φέρει την δύναμιν και θα μας δώσει την εξουσίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοκτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα κολλιγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνει τον καρπόν των η κομμούνα μας και θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον και την δούλευσίν τους. Δι’ όλα αυτά θα γίνει σύναξις εις την Μεσαριάν, δια να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμό μας αυτό θα μας κάνει πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλίγων και θα γίνει άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον και παντού θα μας επαινέσουν και θα μας δώσουν δίκαιο».
ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ
Τον Μάϊο του 1822 ο Μπαλής συγκάλεσε «λαϊκή συνέλευση» στην Μεσαριά. Εκεί, 800 περίπου Άνδριοι δήλωσαν αλληλλεγγύη στην εξέγερση και ενέκριναν επαναστατικά μέτρα, ένα από τα οποία ήταν η κατάλυση των τσιφλικιών και η ανακήρυξη λαοκρατίας. Τις επόμενες εβδομάδες συνεχίστηκαν οι πυρπολήσεις των πύργων και των σπιτιών των τσιφλικάδων και κάποιοι από αυτούς πιάστηκαν, πέρασαν από «λαϊκό δικαστήριο» και φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν.
Πανικόβλητοι από την διακήρυξη και τις ενέργειες του Μπαλή, οι προύχοντες και τσιφλικάδες της Άνδρου στράφηκαν τώρα προς το έμβρυο του μετέπειτα Ελληνικού Κράτους, την «Κεντρική Διοίκηση», ο απεσταλμένος της οποίας «αρμοστής νήσων» Κωνσταντίνος Μεταξάς ανακοίνωσε στον Μπαλή την επιστράτευση του ιδίου και των συντρόφων του. Ο Μπαλής έστειλε τότε στον αρμοστή γραπτή απάντηση, την οποία ο Μεταξάς περιέγραψε στην αναφορά του προς την «Κεντρική Διοίκηση» ως «διόλου ευάρεστη».
Ο αρμοστής κάλεσε τότε από τα Ψαρά το πλοίο του Χατζησκανδάλη με 100 ενόπλους και έδωσε τελεσίγραφο σε όλους τους συγγενείς των συντρόφων του Μπαλή να δηλώσουν εντός 8 ημερών υποταγή και υποσχέθηκε αμνηστία σε όλους τους ενόπλους που θα παραδίδονταν. Το τελεσίγραφο έφερε συντομότατα τα διαλυτικά του αποτέλεσμα και η συντριπτική πλειοψηφία των ανδρών του Μπαλή τον πρόδωσαν, σπεύσαντες να δηλώσουν υποταγή στην «Κεντρική Διοίκηση». Κινδυνεύοντες τώρα να συλληφθούν, οι δύο αδελφοί Μπαλή και οι 9 σύντροφοί τους που τους είχαν παραμείνει μέχρι τέλους πιστοί, διέφυγαν στην νήσο Τήνο.
Η καταδίωξη των επαναστατών συνεχίστηκε όμως και στην Τήνο, όπου τελικά τους συνέλαβαν οι κάτοικοι του χωριού Υστέρνια και τους παρέδωσαν στους ένοπλους του Μεταξά στις 22 Δεκεμβρίου 1822. Οι συλληφθεντες στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στην έδρα της «Κεντρικής Διοίκησης», στην Ερμιόνη, όπου ο προεδρεύων Δημήτριος Υψηλάντης υπέγραψε διαταγή «όπως κρεμασθούν άνευ αναβολής» οι επικεφαλής της εξέγερσης Δημήτριος και Λεονάρδος Μπαλής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γιώργος Δαρδανός, «Θεόφιλος Καΐρης - Δημήτριος Μπαλής. Δυο αγωνιστές για κοινωνική απελευθέρωση», στο «Θεόφιλος Καΐρης», Αθήνα, 1988
Φραντζής Αμβρόσιος, «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος», Αθήνα, 1839 - 1841
