Tου Νίκου Πελεκούδα
Από τις Μελέτες Χειραφέτησης/ Ελλάδα 1830 – 1918
Ξεκινά μια καινούργια χρονιά, η οποία θέτει μια ερευνητική πρόκληση για την Ιστορία και την Πολιτική Επιστήμη (κυρίως) μια που θα έχουμε τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την πανωλεθρία του Ελληνικού καπιταλισμού στις ακτές της Μικρασίας, και την καταστροφή εκατομμυρίων ανθρώπων.
Στην πραγματικότητα είναι μια χρονιά, όπου με βασική γέφυρα τη Μεγάλη Ιδέα, έναν από τους μεγαλύτερους μύθους, και ταυτόχρονα από τα μεγαλύτερα στερεότυπα της ελληνικής ιστορίας, ιδιαιτέρως των κρατικών παρεμβάσεων σε αυτήν, έχουμε την ευκαιρία, επιτέλους, να συζητήσουμε συνολικά για τους μύθους και τα στερεότυπα που συστηματικά επιχείρησε να οικοδομήσει το Ελληνικό κράτος σε αυτή την πρώτη εκατονταετία της ύπαρξής του.
Είναι προφανές πως τα ιστορικά γεγονότα έχουν την αυτοτέλειά τους. Πρέπει να τα προσεγγίζουμε με την προσοχή που τους αναλογεί, γιατί πάντα, ανάλογα με την θεωρητική αφετηρία και την πολιτική επιδίωξη, φανερώνουν αλλά και ταυτόχρονα μπορεί και να κρύβουν στοχεύσεις και αλήθειες.
Όμως πιστεύουμε πως το κύριο καθήκον μιας επαναστατικής, χειραφετητικής ιστορικής και πολιτικής προσπάθειας, είναι η συνολική εκτίμηση και η συσχέτιση των γεγονότων, η αποκάλυψη των μύθων και των αληθειών. Το 2022 προσφέρει μια εξαιρετική ευκαιρία να ξεφύγουμε από την πεπατημένη της διακεκομμένης εκτίμησης των γεγονότων και μόνο.
Αν συμβεί ξανά αυτό, ελλοχεύει ο κίνδυνος η ιστορική και πολιτική κριτική στην κυρίαρχη κρατική ιστορική ιστοριογραφία, να καταστεί ξανά μια απόχρωση του κυρίαρχου λόγου, όπου θα διεκδικούμε ήρωες, γεγονότα, καταστάσεις, όπως είναι, χωρίς την εκτίμηση των αντιφάσεων, των ορίων αλλά και των μεταλλάξεών τους. Έξω και πέρα από την εκτίμηση των καταστάσεων την ώρα που συνέβαιναν. Με μεταχρονολογημένες δυστυχώς πολιτικές προβολές του παρόντος στο παρελθόν. Έτσι ούτε το παρελθόν να κατανοείται στην πραγματική του διάσταση, ούτε στο παρόν να διευκολύνεται η πολιτική πάλη και έρευνα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο και αξίζει μια αυτοτελής συζήτηση, πως οι ίδιες οι αστικές δυνάμεις αντιμετώπισαν το 1821 κυρίως από την άποψη του κράτους που κληρονόμησε και σε σχέση με ποιον τρόπο μιλάει για το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Αυτή η συζήτηση πιστεύουμε πως έγινε αναιμικά την προηγούμενη χρονιά στα δικά μας θεωρητικά λημέρια..
Ελπίζουμε να γίνει φέτος. Με τις μικρές μας δυνάμεις θα συμβάλλουμε και από εδώ σε αυτή την ανάγκη, αλλά και με σχετική ολοκληρωμένη δουλειά που βρίσκεται στην τελική φάση της δημοσίευσής της.
Ακολουθεί ο επίλογος από σχετικό άρθρο για τη Μεγάλη Ιδέα (με τίτλο “Όροι γένεσης και εξέλιξης της Μεγάλης Ιδέας. Περιεχόμενο και λειτουργία της στο ελληνικό κράτος», που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στα «Τετράδια Μαρξισμού» στο τεύχος Οκτωβρίου 2021. Καλή χρονιά και δυνάμεις σε όλες και όλους.
«…Στις αρχές του 20ου αιώνα θα επανέλθει δριμύτερη η Μεγάλη Ιδέα, περιβλημένη και με έναν όλο και περισσότερο αποκρυσταλλωμένο ως κρατική πολιτική πια θρασύ αντισλαβισμό, που θα αρχίσει να συμβολίζει γενικά τους εχθρούς του έθνους. Η Μεγάλη Ιδέα της συγκεκριμένης ιστορικής εποχής θα είναι ταυτόχρονα πολεμικό κάλεσμα επέκτασης στα Βαλκάνια, αλλά και ρομφαία επίθεσης στους εχθρούς της πατρίδος…»
Πάντως δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ακόμα και το 1980 η Ιστορία του Νέου Ελληνισμού του Βακαλόπουλου, ή ακόμα και η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών του 1975, αναπαράγουν το σχήμα της εθνικής συνέχειας. Διότι αποδεικνύει πως ακόμα και σε ακαδημαϊκούς κύκλους της σύγχρονης Ελλάδας δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ η ιδέα ενός συνεχούς στο χρόνο και το χώρο ελληνικού έθνους το οποίο έχει αδικαίωτες εδαφικές απαιτήσεις στην ευρύτερη περιοχή. Δηλαδή τη δικαίωση της Μεγάλης Ιδέας.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως οι εδαφικές επεκτάσεις της Ελλάδας, η υλοποίηση δηλαδή της περίφημης αλυτρωτικής εκδοχής της Μεγάλης Ιδέας, πάντα ήταν συνδεδεμένη με τις θελήσεις των Μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η Ελλάδα πάντα θα κερδίζει εδάφη όταν θα επιλέγει σωστά πάτρωνες, και με τον ίδιο τρόπο όταν οι μεγάλες δυνάμεις θα καθορίζουν, και προσωρινά θα επιλύουν τους ανταγωνισμούς τους, θα τα χάνει.
Βέβαια όλα όσα έχουν γίνει με αφορμή τη Μεγάλη Ιδέα δεν είναι «μεμονωμένα» περιστατικά στην ιστορική εξέλιξη του ελληνικού κράτους. Με αφορμή αυτήν θα ξεδιπλώσει χαρακτηριστικά που θα το συνοδεύουν σε όλη την ιστορική του διαδρομή. Περιβάλλον νταηλικιού χωρίς αντίκρισμα, μεγαλομανίας, ψυχωτικής υπερεκτίμησης των δυνάμεων, με τάξιμο και υποσχέσεις στους καταπιεσμένους.
Ένα κριτικό σχόλιο πριν το τέλος της παρουσίασής μας. Δε συμφωνούμε με την αντίληψη που παρουσιάζει η Έλλη Σκοπετέα (Σκοπετέα,1988:292) επηρεασμένη σαφώς από το Βασίλη Κρεμμυδά, ότι η Μεγάλη Ιδέα διαφοροποιείται από την επέκταση του ελληνικού κράτους. Χαρακτηριστικά γράφεται ότι «Μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο η μέχρι τότε ανεξέλεγκτη Μεγάλη Ιδέα συγκαταβαίνει να συνδιαλλαγεί με το εφικτό και το διπλωματικώς ανεκτό, και έτσι ανοίγει ο δρόμος για απροκάλυπτα πλέον στενά ελλαδικούς ορισμούς της ίδιας της Μεγάλης Ιδέας» Ακόμα περισσότερο πως μετά την περίοδο του Όθωνα και την πιο ενεργή φάση της, η Μεγάλη Ιδέα θα είναι ένα ιδεολογικό εργαλείο στα χέρια αντισλαβιστών και γενικά θα λέγαμε θερμοκέφαλων μειοψηφιών. Το αντίθετο. Και στο Κρητικό ζήτημα, και στην περίπτωση της προσάρτησης των Επτανήσων ποτέ δεν απουσίασε η επιχείρηση της ταύτισης με τη Μεγάλη Ιδέα. Είναι άλλο θέμα εάν αυτή σύνδεση ήταν πραγματική ή όχι. Σε κάθε περίπτωση αυτά που θα ακολουθήσουν με τους Βαλκανικούς Πολέμους και το 1922 αρκούν.
Η απορία της συγγραφέως για την επιβίωση της Μεγάλης Ιδέας και μετά το 1880, και η απάντηση ‘ότι κυρίως διατηρείται από τους Έλληνες εκτός των ελληνικών συνόρων (Σκοπετέα,1988:360), πιστεύουμε πως υποτιμά το ρόλο που θα παίζει η Μεγάλη Ιδέα όχι απαραίτητα ως άμεσος στόχος, αλλά ως κεντρική ιδεολογική αιχμή ενσωμάτωσης των λαϊκών μαζών. Μόνο που ιδιαίτερα σε στιγμές κρίσης, όπως αυτή της δεκαετίας του 1890, ιδέες που μπορεί να επιβίωναν χωρίς σοβαρές πιθανότητες εκπλήρωσης, μπορούν να επανεμφανιστούν πιο ρωμαλέες και να καθορίσουν και πολιτικές εξελίξεις, όπως έγινε με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και το ρόλο της Εθνικής Εταιρείας.
Η Μεγάλη Ιδέα τον Αύγουστο του 1922 θα πνιγεί με το αίμα αυτών που υποτίθεται πως θα απελευθέρωνε. Σε αυτό τον ένα αιώνα θα ταλαιπωρήσει απίστευτα πληθυσμούς, θα τάξει καλύτερη ζωή, θα οδηγήσει σε πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς και θα τελειώσει με τους όρους που ξεκίνησε. Υπερφίαλη υπερεκτίμηση των δυνάμεων, υποσχέσεις και ψέματα με καύσιμη ύλη πάντα τους καταπιεσμένους της εκάστοτε περιόδου.
Σήμερα το κεφάλαιο και το πολιτικό του προσωπικό βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Μπορεί να υπάρξει μια νέα Μεγάλη Ιδέα και ποια μπορεί να είναι αυτή; Στα μέσα του 20ου αιώνα η «αναγέννηση» της Ελλάδας περνούσε μέσα από τον αντικομουνισμό. Μετά τη δικτατορία του 1967 θα έχουμε τη «Μεγάλη Ιδέα» της Ελλάδας στην ΕΟΚ-ΕΕ-ΟΝΕ. Μετά τη βαθύτατη συστημική κρίση των πρώτων δεκαετιών του 21ου αιώνα και τη σταδιακή αποσύνθεση της Ε.Ε. και η ελληνικός αστισμός έμεινε ορφανός από Μεγάλη Ιδέα. Και είναι και αμφίβολο αν μπορεί να υπάρξει κάποιος μεγαλεπήβολος οικονομικός ή πολιτικός στόχος «εθνικής αναγέννησης και ενότητας».
Πράγμα που κάνει τους Έλληνες αστούς και το πολιτικό προσωπικό τους ακόμα πιο επικίνδυνους. Πιο επικίνδυνους στο να εμπλέξουν χιλιάδες εργαζόμενους και νέους ανθρώπους σε μια νέα πολεμική περιπέτεια στην περιοχή, επειδή φυσικά θα εκτιμήσει ότι έχει κερδίσει πόντους στα μάτια και την τσέπη των ιμπεριαλιστών έναντι της Τουρκίας.
Η γνώση της ιστορικής εξέλιξης της Μεγάλης Ιδέας ας γίνει όπλο μας για την απόκρουση του πολεμικού κινδύνου, ή αν αυτό δεν καταστεί εφικτό, για τη μετατροπή του ιμπεριαλιστικού και αρπακτικού πολέμου σε εμφύλιο για τη νίκη των καταπιεσμένων.
*Αναδημοσίευση από εδώ: https://www.alerta.gr/archives/24269?fbclid=IwAR17hbFJCbOWL6NbVDyhy8KT5Cfo9mISLd1QBpGkl_o0JZBuntTce2wZGs8
