... Οι επαναστάτες σοσιαλιστές πιστεύουν ότι μπορεί να βρεθεί πολύ περισσότερο πρακτικό πνεύμα και ορμή στους ενστικτώδεις στόχους και στις πραγματικές ανάγκες των λαϊκών μαζών, παρά στην βαθυστόχαστη σκέψη όλων εκείνων των δασκάλων και κηδεμόνων της ανθρωπότητας, που έχουν, κατ' επανάληψιν, αποτύχει στην προσπάθεια τους να φέρουν αρμονία στην κοινωνία και που επιμένουν, ακόμη, να προτείνουν κι άλλα γιατρικά. Οι επαναστάτες σοσιαλιστές σκέπτονται διαφορετικά. Πιστεύουν ότι η ανθρωπότητα αφέθηκε να την κυβερνούν για πολύ, κάρα πολύ καιρό, και ότι η βασική αιτία της δυσαρμονίας της δεν είναι η μία ή η άλλη μορφή κυβέρνησης, αλλά η ίδια, ακριβώς, η αρχή και η ύπαρξη της κυβέρνησης, όποια μορφή κι αν έχει αυτή.
Τελικώς, αυτή είναι η, ήδη, ιστορική αντίφαση, που υπάρχει, ανάμεσα στον επιστημονικό κομμουνισμό, ο οποίος αναπτύχθηκε από την γερμανική σχολή και έγινε, εν μέρει, αποδεκτός από τους Αμερικανούς και τους Άγγλους σοσιαλιστές αφ' ενός, και στον προυντονισμό, αφ' ετέρου, ο οποίος αναπτύχθηκε, ευρέως και εξωθήθηκε, έως τις έσχατες λογικές του συνέπειες, από το προλεταριάτο των λατινικών χωρών.
Ο επαναστατικός σοσιαλισμός, μόλις πρόσφατα, επιχείρησε την πρώτη του επίδειξη, εντυπωσιακή και συγχρόνως πρακτική, στην Παρισινή Κομμούνα. Είμαι υποστηρικτής της Παρισινής Κομμούνας, η οποία, αν και κατακρεουργήθηκε και πνίγηκε στο αίμα της, από τους δήμιους της μοναρχικής και εκκλησιαστικής αντίδρασης, ζωντανεύει και δυναμώνει ολοένα και περισσότερο, στην φαντασία και στην καρδιά του προλεταριάτου της Ευρώπης. Προ πάντων, είμαι υποστηρικτής της, επειδή αυτή υπήρξε μια τολμηρή και ειλικρινής άρνηση του Κράτους.
Είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι η εξέγερση αυτή, ενάντια στο Κράτος, εκδηλώθηκε, ακριβώς, στην Γαλλία, η οποία, έως τώρα, υπήρξε η, κατ' εξοχήν, χώρα του πολιτικού συγκεντρωτισμού, και ότι, πάνω απ' όλα, συγκεκριμένα, το Παρίσι, το ιστορικό αυτό προπύργιο του μεγάλου γαλλικού πολιτισμού, ήταν εκείνο, που πήρε την πρωτοβουλία.
Το Παρίσι, που πέταξε το ίδιο του το στέμμα και διακήρυξε, με ενθουσιασμό, την ίδια του την πτώση, για να προσφέρει ελευθερία και ζωή στην Γαλλία, στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο - το Παρίσι, που για μια ακόμη φορά, επιβεβαίωσε την ιστορική του ικανότητα να αναλαμβάνει την πρωτοβουλία, δείχνοντας στις υπόδουλες μάζες (αλήθεια ...πού είναι, πραγματικά, ελεύθερες οι μάζες; ) τον μοναδικό δρόμο, για την χειραφέτηση και την σωτηρία τους· το Παρίσι, που κατάφερε ένα θανάσιμο πλήγμα στις πολιτικές παραδόσεις του αστικού ριζοσπαστισμού, προσφέροντας έτσι μια πραγματική βάση στον επαναστατικό σοσιαλισμό!
Το Παρίσι, που εγκαινίασε μια νέα εποχή, εκείνη της τελικής και πλήρους απελευθέρωσης των λαϊκών μαζών και της αλληλεγγύης τους, η οποία, εφ' εξής, αποτελεί πραγματικό γεγονός, κατά μήκος και πέραν των κρατικών συνόρων, το Παρίσι, που διέλυσε τον πατριωτισμό, οικοδομώντας πάνω στα ερείπια του την θρησκεία της ανθρωπότητας - το Παρίσι, που αυτοανακηρύχθηκε ανθρωπιστικό και αθεϊστικό, αντικαθιστώντας τις θρησκευτικές φαντασιώσεις, με τις μεγάλες αλήθειες της ζωής και την πίστη στην επιστήμη· το Παρίσι, που αντικατέστησε τα ψέματα και τις αδικίες της θρησκευτικής, πολιτικής και δικαστικής ηθικής, με τις αρχές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, της ισότητας και της αδελφοσύνης, εκείνες τις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης ηθικής! ...
Αυτή είναι, λοιπόν, η αληθινή σημασία της Παρισινής Κομμούνας και αυτές είναι οι ευεργετικές και βαθύτατες συνέπειες της: η δίμηνη ύπαρξη και η πτώση της δεν θα λησμονηθούν ποτέ!
Η Παρισινή Κομμούνα διήρκεσε, τόσο λίγο και παρεμποδίσθηκε, τόσο πολύ - όσον αφορά την εσωτερική της ανάπτυξη -, από τον θανάσιμο αγώνα, που έπρεπε να διεξαγάγει, κατά της αντίδρασης των Βερσαλλιών, για να μπορέσει, αν όχι να εφαρμόσει, τουλάχιστον, να επεξεργασθεί, θεωρητικά, το σοσιαλιστικό της πρόγραμμα. Ακόμη, πρέπει να λάβουμε, υπ' όψιν, ότι η πλειονότητα των μελών της Κομμούνας δεν ήταν, πραγματικά, σοσιαλιστές. Αν εμφανίσθηκαν, ως τέτοιοι, αυτό συνέβη, διότι, ανήμποροι ν' αντισταθούν, παρασύρθηκαν περισσότερο, από την ακατανίκητη πορεία των γεγονότων, από την φύση του περιβάλλοντος τους και από τις απαιτήσεις της θέσης τους, παρά από τις προσωπικές τους πεποιθήσεις.
Οι σοσιαλιστές, επί κεφαλής των οποίων τοποθετείται, φυσικά, ο φίλος μας ο Βαρλέν, δεν ήταν παρά μια μικρή μειοψηφία, μέσα στην Κομμούνα : 14-15 άτομα το πολύ, ενώ οι υπόλοιποι ήταν ιακωβίνοι. Εδώ, ας το διευκρινίσουμε: υπάρχουν πολλών ειδών ιακωβίνοι. Υπάρχουν οι αυταρχικοί και δογματικοί ιακωβίνοι, όπως ο κ. Γαμβέττας, των οποίων ο θρασύς, δεσποτικός, φορμαλιστικός και θετικιστικός δημοκρατικισμός, έχοντας απαρνηθεί την παλιά επαναστατική πίστη και διατηρώντας, από τον ιακωβινισμό, μόνο την λατρεία της ενότητας και της εξουσίας, παρέδωσε την λαϊκή Γαλλία στους Πρώσους και αργότερα, στις δυνάμεις της εγχώριας αντίδρασης.
Υπάρχουν, επίσης, εκείνοι οι ιακωβίνοι, οι οποίοι είναι αληθινοί επαναστάτες, ήρωες, οι τελευταίοι ειλικρινείς εκπρόσωποι της δημοκρατικής πίστης του 1793, πρόθυμοι και ικανοί, μάλλον, να θυσιάσουν τα προσφιλή τους ιδανικά της ενότητας και της εξουσίας, υπέρ των αναγκών της επανάστασης, παρά να ενδώσουν, καιροσκοπικά, στην θρασύτητα της αντίδρασης. Αυτοί οι μεγαλόκαρδοι ιακωβίνοι - επί κεφαλής των οποίων ήταν φυσικά ο Ντελεκλύζ, άνθρωπος ευγενούς πνεύματος και σπουδαίου χαρακτήρα - επιθυμούν, πάνω απ' όλα, τον θρίαμβο της επανάστασης.
Καθώς δεν μπορεί να γίνει επανάσταση, χωρίς τις λαϊκές μάζες και καθώς οι μάζες εμφανίζουν σήμερα ένα ανεπτυγμένο σοσιαλιστικό ένστικτο και δεν μπορούν, πλέον, να πραγματοποιήσουν άλλη επανάσταση, εκτός από μια οικονομική και κοινωνική επανάσταση, αυτοί οι αυθεντικοί ιακωβίνοι θα εξωθηθούν, περαιτέρω, από την λογική του επαναστατικού κινήματος, καταλήγοντας να γίνουν σοσιαλιστές, αντίθετα, προς τον ίδιο τους τον εαυτό.
Αυτή, ακριβώς, ήταν η κατάσταση των ιακωβίνων, που έλαβαν μέρος στην Παρισινή Κομμούνα.
Ο Ντελεκλύζ και μαζί του πολλοί άλλοι, υπέγραψαν προγράμματα και διακηρύξεις, η γενική γραμμή και οι επαγγελίες των οποίων ήταν, σαφώς, σοσιαλιστικές. Ωστόσο, παρ' όλη την καλοπιστία και τις καλές προθέσεις τους, ήταν σοσιαλιστές περισσότερο, λόγω εξωτερικής αναγκαιότητας, παρά, λόγω ενδόμυχης πίστης - δεν είχαν τον χρόνο, ή την ικανότητα να ξεπεράσουν και να καταπνίξουν ένα πλήθος αστικών προκαταλήψεων, οι οποίες έρχονταν σε σύγκρουση, με τον πρόσφατο σοσιαλιστικό τους προσανατολισμό. Εύκολα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι, εφ' όσον είχαν παραλύσει από την εσωτερική αυτή σύγκρουση, δεν θα μπορούσαν ποτέ να ξεφύγουν από τις γενικεύσεις, ούτε να κάνουν κάποιο από τα αποφασιστικά εκείνα βήματα, που θα συνέτριβε την αλληλεγγύη και όλους τους δεσμούς τους, με τον αστικό κόσμο.
Αυτό υπήρξε μια μεγάλη κακοτυχία, τόσο για την Κομμούνα, όσο και για τους ίδιους - παρέλυσαν από αυτό και με την σειρά τους, παρέλυσαν την Κομμούνα.
Πάντως, δεν μπορούμε να τους κατακρίνουμε, γι' αυτό, σαν να επρόκειτο, για σφάλμα, Οι άνθρωποι δεν αλλάζουν, εν μια νυκτί, ούτε μπορούν να αλλάξουν κατά βούληση τον χαρακτήρα, ή τις συνήθειες τους. Οι άνθρωποι αυτοί απέδειξαν την ειλικρίνεια τους, αγωνιζόμενοι, μέχρις εσχάτων, για την Κομμούνα!
Ποιος θα τολμούσε να τους ζητήσει περισσότερα; Δεν μπορούμε να τους κατηγορήσουμε περισσότερο, απ' ό,τι μπορούμε να κατηγορήσουμε τους πολίτες του Παρισιού, υπό την επίδραση των οποίων σκέφθηκαν και ενήργησαν και οι ίδιοι. Αυτοί οι πολίτες ήταν σοσιαλιστές περισσότερο από ένστικτο, παρά από ιδεολογία, ή συγκεκριμένη πεποίθηση. Όλες οι επιδιώξεις τους ήταν, απολύτως και αποκλειστικώς, σοσιαλιστικές, οι ιδέες τους, όμως, ή μάλλον, η παραδοσιακή έκφραση τους, απείχε πολύ από το να φθάσει σ' αυτό το επίπεδο.
Υπάρχουν, ακόμη, πολλοί μέσα στους κόλπους του προλεταριάτου των μεγάλων πόλεων της Γαλλίας και του Παρισιού, οι οποίοι έχουν ιακωβίνικες προκαταλήψεις, και πολλοί, που βλέπουν τα πράγματα, με έναν δικτατορικό τρόπο, όπως η κυβέρνηση. Η λατρεία της εξουσίας, μοιραίο προϊόν της θρησκευτικής εκπόρνευσης, της ιστορικής αυτής πηγής όλων των κακών, της εξαχρείωσης και της δουλικότητας, ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν έχει ακόμη ξεριζωθεί, απ' το μυαλό τους....
Συν τοις άλλοις, η κατάσταση των ελάχιστων συνειδητών σοσιαλιστών, οι οποίοι έλαβαν μέρος στην Κομμούνα, ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Ένιωθαν ότι δεν υποστηρίζονται, αρκετά, από την μεγάλη μάζα του πληθυσμού του Παρισιού (επιπλέον η οργάνωση της Διεθνούς Ένωσης ήταν και η ίδια ατελής, αριθμώντας, μόλις και μετά βίας, μερικές εκατοντάδες άτομα). Έπρεπε να διεξάγουν μια καθημερινή πάλη, ενάντια στην ιακωβίνικη πλειοψηφία - και υπό ποίες συνθήκες!
Έπρεπε να προσφέρουν ψωμί και εργασία, σε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες, να τους οργανώσουν, να τους οπλίσουν και ταυτοχρόνως, να επαγρυπνούν, για τις ίντριγκες των αντιδραστικών - κι όλα αυτά, σε μια τόσο μεγάλη πόλη, όπως το Παρίσι, το οποίο πολιορκείτο, απειλείτο, από το φάσμα της πείνας και ήταν εκτεθειμένο, σε όλες τις άθλιες συνωμοσίες της αντιδραστικής φατρίας, η οποία κατόρθωσε να εδραιωθεί και να διατηρηθεί στις Βερσαλλίες με την έγκριση και την υποστήριξη των Πρώσων. Ήταν αναγκασμένοι να αντιτάξουν μια επαναστατική κυβέρνηση και στρατό στην κυβέρνηση και στον στρατό των Βερσαλλιών - δηλαδή, για να πολεμήσουν την μοναρχική και εκκλησιαστική αντίδραση, έπρεπε να οργανωθούν, με τον αντιδραστικό, ιακωβίνικο τρόπο, λησμονώντας, ή θυσιάζοντας ό,τι εκείνοι γνώριζαν, πως ήταν η πρωταρχική προϋπόθεση του σοσιαλισμού.
Υπ' αυτές τις συνθήκες, δεν είναι φυσικό ότι οι ιακωβίνοι - οι οποίοι ήταν ισχυρότεροι, αφού αποτελούσαν την πλειοψηφία, μέσα στην Κομμούνα και οι οποίοι, εξ άλλου, είχαν ανεπτυγμένο, ως έναν βαθμό, το πολιτικό ένστικτο, την παράδοση και την πρακτική της κυβερνητικής οργάνωσης - ήταν σε πολύ ευνοϊκότερη θέση, από τους σοσιαλιστές; Πάντως, το εκπληκτικότερο όλων είναι ότι δεν επωφελήθηκαν από την πλεονεκτική τους θέση, ότι δεν προσέδωσαν έναν, αποκλειστικά, ιακωβίνικο χαρακτήρα στην παρισινή εξέγερση και ότι, αντιθέτως, αφέθηκαν να παρασυρθούν σε μια κοινωνική επανάσταση.
Γνωρίζω ότι πολλοί σοσιαλιστές, οι οποίοι είναι συνεπέστατοι απέναντι στην θεωρία τους, κατακρίνουν τους Παριζιάνους φίλους μας ότι δεν έδειξαν, πως είναι αληθινοί σοσιαλιστές, μέσω της επαναστατικής τους πρακτικής, ενώ, αντίθετα, όλοι οι φαφλατάδες του αστικού Τύπου τους κατηγορούν ότι ακολούθησαν, αρκετά πιστά, το σοσιαλιστικό τους πρόγραμμα. Ας αγνοήσουμε, για την ώρα, τους ποταπούς εκείνους επικριτές, που ανήκουν σ' αυτήν την μερίδα του Τύπου.
Θα ήθελα μόνο να εστιάσω την προσοχή στους άκαμπτους θεωρητικούς της απελευθέρωσης του προλεταριάτου, οι οποίοι είναι άδικοι απέναντι στους Παριζιάνους φίλους μας. Διότι, ανάμεσα στις τελειότερες θεωρίες και την πρακτική τους εφαρμογή, υπάρχει μια τεράστια απόσταση, που δεν μπορεί να καλυφθεί μέσα σε λίγες μέρες...
Το μόνο που μπορούν να κάνουν τα άτομα αυτά είναι να επεξεργασθούν, να αποσαφηνίσουν και να διαδώσουν τις ιδέες που ανταποκρίνονται στο λαϊκό αίσθημα και ακόμη, να συμβάλλουν, με την ακατάπαυστη δράση τους, στην οργάνωση της φυσικής δύναμης των μαζών - αλλά τίποτε περισσότερο από αυτό.
Ο,τιδήποτε άλλο δεν πρέπει και δεν μπορεί να γίνει, παρά μόνο, μέσω της δράσης των ίδιων των μαζών. Διαφορετικά, το αποτέλεσμα θα ήταν μια πολιτική δικτατορία, δηλαδή η ανασύσταση του Κράτους, των προνομίων, των αδικιών και όλων των κοινωνικών αυθαιρεσιών, που είναι εγγενείς στο Κράτος, και θα καταλήγαμε, μέσω ενός πλάγιου, αλλά λογικού δρόμου, στην επανεγκαθίδρυση της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής υποδούλωσης των λαϊκών μαζών.
....................................................................................................................................................
Αντιθέτως, προς την αντίληψη του εξουσιαστικού κομμουνισμού, κατά την γνώμη μου εντελώς λανθασμένη, ότι μια κοινωνική επανάσταση μπορεί να θεσπισθεί με διατάγματα και να οργανωθεί, είτε από μια δικτατορία, είτε από μια συντακτική συνέλευση, που έχει προκύψει από μια πολιτική επανάσταση, οι φίλοι μας, οι Παριζιάνοι σοσιαλιστές, σκέφτηκαν ότι η επανάσταση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί και να αναπτυχθεί, πλήρως, παρά μόνο, μέσω της αυθόρμητης και συνεχούς δράσης των μαζών, των λαϊκών ομάδων και ενώσεων.
Οι φίλοι μας στο Παρίσι είχαν απόλυτο δίκιο. Διότι, πού είναι αυτός ο αρχηγός, όσο ευφυής κι αν είναι, ή - αν θέλουμε να μιλήσουμε, περί μιας συλλογικής δικτατορίας, ακόμα κι αν την αποτελούσαν πολλές εκατοντάδες άτομα προικισμένα με ανώτερες ικανότητες - πού είναι αυτά τα εξαίρετα πνεύματα, τα οποία θα είναι ικανά να αντιμετωπίσουν την άπειρη πολυπλοκότητα και ποικιλία των πραγματικών συμφερόντων, επιδιώξεων, επιθυμιών και αναγκών, που συνθέτουν την συλλογική θέληση ενός λαού, και να επινοήσουν μια κοινωνική οργάνωση, που θα μπορέσει να ικανοποιήσει τους πάντες;
Η οργάνωση αυτή δεν θα είναι τίποτε άλλο, παρά μια προκρούστεια κλίνη, πάνω στην οποία η περισσότερο, ή λιγότερο, εμφανής βία του Κράτους θα μπορεί να εξαναγκάσει την δύστυχη κοινωνία να ξαπλώσει. Αυτό συνέβαινε, πάντοτε, έως τώρα, κι αυτό, ακριβώς, το παλιό σύστημα οργάνωσης, μέσω της βίας, είναι εκείνο, στο οποίο πρέπει να θέσει τέλος η κοινωνική επανάσταση, αποδίδοντας στις μάζες, στις ομάδες, στις κομμούνες, στις ενώσεις και στα ίδια τα άτομα την απόλυτη ελευθερία τους και καταστρέφοντας, οριστικά, την αιτία όλης της βίας, την εξουσία κι αυτήν την ίδια την ύπαρξη του Κράτους...
Η μελλοντική κοινωνία οφείλει, απλώς, να οργανωθεί, εκ των κάτω, προς τα άνω, μέσω της ελεύθερης ένωσης και ομοσπονδοποίησης των εργατών: αρχικά στις ενώσεις και μετά στις κομμούνες, ύστερα στις περιφέρειες και στα έθνη και τέλος, σε μια μεγάλη διεθνή και παγκόσμια ομοσπονδία.
Τότε μόνο θα υλοποιηθούν η αληθινή και ζωντανή τάξη της ελευθερίας και η γενική ευημερία. Αυτή είναι η κοινωνική τάξη πραγμάτων η οποία, αντί να αρνείται τα συμφέροντα των ατόμων και της κοινωνίας, αντιθέτως, θα τα επιβεβαιώνει και θα τα εναρμονίζει. ..."
*Από το δίτομο έργο του Προσπέρ Ολιβιέ Λισανγκαρέ '' ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ 1871''. Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος'').
