Mazen Kalmamaz
Από τις απαρχές της εμφάνισης της επανάστασης, οι Σύριοι διανοούμενοι και πολιτικοί αναλυτές έχουν χωριστεί σε δύο κύριες, αντίθετες μεταξύ τους, ομάδες/απόψεις, με διστακτικές θέσεις, οι οποίες στην πράξη και κάτω από το βάρος της παρούσας κατάστασης τείνουν να εκτοξεύονται μεταξύ τους, από τη μία ή την άλλη από τις αντιμαχόμενες αυτές ομάδες. Η πρώτη άποψη θεωρεί το καθεστώς ως μια ακτίνα φωτός, πιστεύοντας ότι μόλις ο λαός απαλλαχθεί από το ολοκληρωτικό καθεστώς, θα βυθιστεί σε έναν εμφύλιο πόλεμο μέσω της εθνοτικής και της φατριαστικής διχόνοιας και μόνο τα αντίποινα του καθεστώτος μπορούν να αποτρέψουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Η δεύτερη άποψη θεωρεί ότι ο λαός της Συρίας είναι σε θέση να ζήσει σε καθεστώς ελευθερίας, κάτι που το αξίζει, και η μόνη δικαιολογία για αντίποινα από πλευράς του καθεστώτος είναι η επιμονή του να συνεχίσει να λεηλατεί τη χώρα και να κατέχει την εξουσία. Σίγουρα αυτό είναι το τελευταίο όραμα, με το οποίο ενθαρρύνονται οι νέοι επαναστάτες για να κατέβουν στους δρόμους. Αυτοί οι νέοι επαναστάτες είναι πεπεισμένοι για το δικαίωμά τους στην ελευθερία, την ικανότητά τους να το ασκήσουν καθώς και για το ότι η ελευθερία είναι ο μόνος τρόπος για μια καλύτερη ζωή.
Αυτό από μόνο του εξηγεί την προθυμία των νέων επαναστατών να κάνουν θυσίες και να αντιμετωπίσουν τα όποια αντίποινα από πλευράς του καθεστώτος, αντίποινα αφάνταστης βαρβαρότητας. Πράγματι, κάθε μέρα ο μηχανισμός ασφαλείας -ουσιαστικά μισθοφόροι του καθεστώτος- συμπεριφέρεται ως κακοποιός (Alcbihp) [1] αρχίζοντας από την ταπείνωση των απλών Σύριων και τελειώνει με τη θανάτωσή τους, όταν είναι απαραίτητο. Επιπλέον, το σύστημα χρησιμοποιεί τεθωρακισμένα για να καταστείλει τους πολίτες της Daraa, προσπαθώντας να καταπνίξει τη θέλησή τους με το να τους καταδικάζει στην πείνα. Σε άλλα επίκεντρα της επανάστασης, όπως τη Ντούμα, τη Χομς και τη Δαμασκό, η καταστολή παίρνει άλλες, πιο μετριοπαθεις πτυχές, αλλά το καθεστώς προβαίνει και εκεί στη χρήση βίας. Αλλού, οι μισθοφόροι του καθεστώτος προσπαθούν να καλύψουν τις σφαγές που διενεργούνται από το καθεστώς εναντίον των ανταρτών και να παραμορφώσουν την επανάσταση των νέων Σύριων με στόχο την διάδοση της ιδέας ότι το σύνθημα της ελευθερίας δεν είναι το πιο σημαντικό πράγμα.
Είναι βέβαιο ότι η συριακή επανάσταση ήταν αυθόρμητη και νεανική και συνεχίζει να είναι τέτοια. Είναι αλήθεια ότι συμμετέχουν σε αυτή διάφορες φατρίες και τάσεις που αντιπροσωπεύουν την πολυμορφία των Σύριων που έχουν βγει στους δρόμους, αλλά είναι κυρίως οι νέοι οι υποκινητές του όλου σχεδίου και οι οποίοι δεν επηρεάζονται από κάποια ιδεολογία, δεν διακατέχονται από καμιά δογματική αντίληψη για την ελευθερία, αλλά μια ρεαλιστική άποψη που συνοψίζεται στο ότι ο ολοκληρωτισμός του καθεστώτος είναι το μόνο εμπόδιο για την ελευθερία.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της συριακής επανάστασης είναι η νεανική και αυθόρμητη πτυχή της καθώς και το γεγονός ότι δημιουργήθηκε στους δρόμους και συνδέεται άμεσα με το λαό. Είναι μια επανάσταση χωρίς κεντρικό έλεγχο, υπό την ηγεσία μεμονωμένων ανταρτών. Κατά συνέπεια, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι υποκινείται ή καθοδηγείται και ο λόγος είναι απλός: οι νέοι αντάρτες εξεγέρθηκαν αυθόρμητα και δεν υπάρχουν ενδείξεις συμμετοχής των θρησκευτικών στοιχείων -οι ιδέες των οποίων είναι εξαιρετικά αντιδραστικές- ή ακόμη οποιασδήποτε άλλης οργανωμένης τάσης.
Ανάμεσα σε αυτές τις αντίθετες απόψεις υπάρχουν πολλές άλλες ενδιάμεσες, που κατά καιρούς ισχυρίζονται ότι είναι ουδέτερες (όπως ειπώθηκε, για παράδειγμα, κατά την έναρξη της εξέγερσης από τον συγγραφέα Ναμπίλ Σαλέχ, ιδρυτή του δικτυακού τόπου ALJAMAL), άλλες φορές αυξάνοντας τον κίνδυνο εθνοτικών συγκρούσεων και θρησκευτικού εξτρεμισμού (σχεδόν όλοι εκείνοι που προτιμούν να σταθούν στα μισά του δρόμου μεταξύ των δύο κύριων αντίθετων απόψεων ή ανάμεσα στο καθεστώς και το λαό).
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «κίνδυνο εξωτερικής επέμβασης». Είναι κάπως υπερβολικό, μιας και δεν αποτελεί σοβαρό κίνδυνο και δεν στηρίζεται στην πραγματικότητα. Έτσι, η κριτική του ιμπεριαλισμού στην καταστολή του καθεστώτος είναι άδεια από κάθε νόημα και αποφεύγει να δει το γεγονός ότι τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών σχετίζονται και εξαρτώνται από την ύπαρξη του σημερινού καθεστώτος και της ολοκληρωτικής του φύσης: απλώς θα απαιτηθεί από το καθεστώς να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση ορισμένων πολιτικών του θέσεων και να επανορθώσει μερικά από τα κακώς κείμενα που το στεναχωρούν. Οι ιμπεριαλιστές δεν θέλουν την ελευθερία για τον λαό της Συρίας καθώς αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντά τους. Ωστόσο, την επόμενη ημέρα μετά από μια ενδεχόμενη νίκη της επανάστασης, μπορούν να ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν την εξέγερση κατά του ολοκληρωτισμού (η εξωτερική δράση έχει αναφερθεί σε διάφορα μανιφέστα και δηλώσεις, μεταξύ των οποίων και το μανιφέστο του κεντρικού οργάνου του Tim και κάποια ανάλυση του ρεύματος Qasyon. [2]) Αυτές οι θέσεις που υποστηρίζονται από τους δύο βασικούς πόλους της σύγκρουσης συνοδεύονται από μια πρόσκληση σε εθνικό διάλογο, ακόμη και μια προσπάθεια δημιουργίας σχεδιου για το διάλογο αυτό.
Είναι προφανές ότι η μόνη διέξοδος από κάθε κρίση είναι ένας εθνικός διάλογος, αλλά τι είδους διάλογος; Η κοινωνία είναι ένα αμάλγαμα στρωμάτων και πολύ διαφορετικών μεταξύ τους κοινωνικών κατηγοριών, ιδίως των μειονεκτούντων τάξεων, και ακόμα διαφόρων πολιτικών ρευμάτων και κύκλων διανόησης που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τους πάντες. Ειδικότερα στην περίπτωση της αραβικής και της συριακής εξέγερσης, η πλειοψηφία των ανταρτών είναι νέοι άνθρωποι που έχουν ξεσηκωθεί απαιτώντας την ελευθερία χωρίς να επηρεάζονται από οποιαδήποτε ιδεολογία, σύστημα σκέψης ή κάποια σαφή και οριστική έννοιά της. Αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε έναν εθνικό διάλογο μεταξύ μας, ένα διάλογο που έχει ήδη απαγορευθεί από το καθεστώς το οποίο τον έχει αντικαταστήσει με τους δικούς του μονομερείς θεσμούς, ένα διάλογο που θα μας επιτρέψει να ξεκινήσουμε μια νέα ζωή, να ιδρύσουμε μια νέα Συρία εμπνευσμένη από την ελευθερία, αυτό που επιθυμεί σήμερα η πλειοψηφία του λαού της Συρίας. Στο πλαίσιο αυτού του οράματος του εθνικού διαλόγου, οι προσπάθειες του καθεστώτος να παρέμβει φαίνονται ακατανόητες, εκτός εάν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός ότι διαθέτει έναν τεράστιο μηχανισμό ασφαλείας και έχει ήδη προσλάβει τραμπούκους (Alcbihp) που είναι έτοιμοι να χρησιμοποιηθούν ανά πάσα στιγμή, για να τσακίσουν την εξέγερση.
Από κοινωνικής άποψης, το καθεστώς είναι μια σάπια κυβερνητική κάστα και οποιαδήποτε αλλαγή (αν υποτεθεί ότι η μεταρρύθμιση στο πλαίσιο του συστήματος είναι εφικτή) θα πρέπει να αφαιρέσει την εξουσία της και την ιδιοκτησία της στα μέσα παραγωγής και να την φέρει στα χέρια του συνόλου της κοινωνίας. Έξω από αυτή την άποψη, οποιαδήποτε αλλαγή θεωρείται κενή από κάθε νόημα μεταρρύθμιση και δεν αξίζει να ονομάζεται μεταρρύθμιση, ακόμη και ως καταχρηστικός όρος. Το καθεστώς φαίνεται απρόθυμο να θυσιάσει ή να επιτρέψει σε κάποιον να αγγίξει τον Rami Makhlouf [3] -ή οποιονδήποτε άλλον από τους διάφορους στρατηγούς της διαφθοράς- ή την ακεραιότητα του μηχανισμού καταστολής του. Είναι μάλιστα διατεθειμένο να καταστρέψει όλη τη Συρία, προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία του και την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αυτό είναι διαμετρικά αντίθετο προς μια πραγματική αλλαγή, δεν είναι καν συμβολική μεταρρύθμιση. Το καθεστώς δεν εκπροσωπεί κανένα πολιτικό ή ιδεολογικό ρεύμα: το επίπεδο του κόμματος Μπάαθ έχει μειωθεί σε σημείο που δεν αξίζει να ονομάζεται καν κόμμα, με τη σοβαρή έννοια του όρου.
Ακόμη και εκείνοι που εμφορούνται από ανταγωνιστικό, φονταμενταλιστικό σουνιτικό σεχταρισμό, δεν μπορούν να θεωρήσουν την κυβέρνηση από μόνη της ως εκπρόσωπο της εθνικής ομάδας Αλάουι. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα καθεστώς ατόμων. Αυτά τα άτομα πρέπει είναι που πρέπει να αναλάβουν την πλήρη ευθύνη για τη λεηλασία και την καταπίεση που έχει υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες η Συρία, και σίγουρα από το 2000. Τα θύματα μεταξύ των πολιτών της Συρίας που έχασαν τη ζωή τους από τις 18 Μαρτίου, είναι, επίσης, δική τους ευθύνη – αν και αυτό δεν είναι ένας τρόπος για να αποκλειστεί ένα κόμμα, αλλά αυτό αποτελεί τον πυρήνα της επανάστασης. Τι είναι η επανάσταση αν δεν τερματίσει την κυριαρχία της άρχουσας τάξης και δεν πάρει τα μέσα παραγωγής από τα χέρια της; Ο Άσσαντ έχει κατανοήσει την αλήθεια όταν είπε στην πρώτη ομιλία του μετά την εξέγερση ότι η σύγκρουση που άρχησε είναι ανοιχτή και ότι ο ίδιος δεν εκβιάζεται. Έχει δίκιο όταν λέει ότι η ουδετερότητα -η οποία είναι ένας άλλος τρόπος να αναζητήσουμε ενδιάμεσες λύσεις- ήταν αδύνατη σε αυτή τη σύγκρουση. Οποιαδήποτε σοβαρή διέξοδος από τον τερματισμό της καταπίεσης και της λεηλασίας από την πλευρά του καθεστώτος θα οδηγήσει αναγκαστικά στην πτώση του καθεστώτος. Και κάθε άλλη λύση θα σημαίνει απλώς την ήττα της επανάστασης και της αποτυχίας για την ελευθερία του συριακού λαού.
Αυτή η ήττα θα οδηγούσε αναπόφευκτα στη γέννηση μιας σκοτεινής εποχής καταπίεσης και υπερβολικής και πρωτοφανούς λεηλασίας εναντίον κάθε Σύριου που δεν είναι μέρος της εξουσίας, που συμμετείχε στην επανάσταση ή που κράτησε ουδέτερη θέση. Θα σήμαινε ότι η Συρία θα σερνόταν πίσω στο Μεσαίωνα. Αυτό είναι που θέλει το καθεστώς να φοβόμαστε είναι ακριβώς αυτό που σκοπεύει να κάνει αφού καταστρέψει την επανάσταση. Τόσο οι επαναστάτες όσο και η κυβέρνηση γνωρίζουν καλά ότι η ανακωχή δεν είναι επιβεβλημένη σε αυτή τη σύγκρουση, γιατί αυτό θα σήμαινε εκ νέου ανάληψη των πρωτοβουλιών από το αντίπαλο στρατόπεδο. Μια συγκεκριμένη ήττα καραδοκεί για κάθε πλευρά που αποχωρεί από τη μάχη. Κανείς δεν μπορεί να κατευθύνει τον παλμό της επανάστασης, γιατί είναι στενά συνδεδεμένη με το δρόμο. Γνωρίζουμε ενστικτωδώς αυτή την πραγματικότητα και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η εξαφάνιση της επανάστασης μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της βάρβαρης καταστολής, με σφαγές που θα οδηγήσουν τη Συρία σε επικίνδυνες συνέπειες για τις οποίες το καθεστώς θα έχει την αποκλειστική και συνολική ευθύνη. Έτσι, ο ρόλος και η σημασία της εκστρατείας των μέσων ενημέρωσης είναι ότι ή θα υποστηρίξει την επιμονή των νέων ή θα επικρίνει τις θέσεις τους.
Επιστρέφοντας στο θέμα του διαλόγου, αρκεί να υπενθυμίσουμε εδώ ότι ήταν μια πρωτοβουλία των επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών και είχαν αρχίσει μεταξύ της ειρηνίστριας Samira [4], του Faiz Sara και του Michel Kilo [5] Την επόμενη ημέρα η Samira απολύθηκε από την εργασία της επειδή τόλμησε να αποκλίνει από την επίσημη εκδοχή της εξέγερσης και ο Kilo συνελήφθη - αυτή ήταν η μοίρα των πρώτων ανθρώπων που “ξεκίνησαν τον εθνικό διάλογο”. Το καθεστώς είναι απρόθυμο να συναινέσει σε κάθε κάλεσμα ή πρωτοβουλία διαλόγου. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα καλέσματα αυτά μπορούν να συγκριθούν με την κατάπαυση του πυρός μεταξύ των δύο πλευρών σε έναν πόλεμο.
Περιέργως οι συμφωνίες αυτές αγνοούνται πλήρως από την πλευρά που πυροβολεί, την πλευρά δηλαδή που κατέχει τα όπλα και στοχεύει τους άλλους. Πιστεύω ότι το καθεστώς έχει διεξάγει τον διάλογο που ήθελε και τα αποτελέσματά του είναι ήδη ορατά: μπορούμε να τα δούμε και στην Daraa, στη Ντούμα και στη Χομς. Μπορούμε να τα δούμε, επίσης, στην άγρια καταστολή και την απόφαση που έλαβε το καθεστώς για την αποστολή τεθωρακισμένων στα επίκεντρα της εξέγερσης. Το καθεστώς επίσης ανέκοψε τη φωνή της δημοκρατικής αριστεράς και των εσωτερικών τάσεων της αντιπολίτευσης, που είχαν ήδη υποσκελίσει τους φονταμενταλιστές, τους Salafis και τους φιλελεύθερους, στα διάφορα δορυφορικά κανάλια. Κατέστειλε τους Faiza Sara, Mahmoud Issa και ορισμένους ηγέτες του Συριακού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος, γιατί με τις παρεμβάσεις τους σε δορυφορικά κανάλια μπορούσαν να παίξουν αρνητικό ρόλο, αν και περιορισμένης έκτασης. Έτσι, η ευκολότερη λεία για το καθεστώς ήταν η δημοκρατική αριστερή αντιπολίτευση. Και όπως στην εποχή της απόλυτης καταστολής, μόνο οι φονταμενταλιστές και το θρησκευτικό καυτεστημένο δεν έπαθαν τίποτε και, μάλιστα, εκλήφθηκαν ως το μόνο θεσμικό όργανο που μπορεί να συνυπάρχει με την ασφάλεια και το γραφειοκρατικό σύστημα του καθεστώτος. Τέλος, αν αληθεύει -όπως ακούσαμε- ότι ο σύντροφος Fawwaz al-Haraki, μέλος της τάσης Qasioun, δολοφονήθηκε, αυτό θα πρέπει να δηλωθεί επισήμως από τους ηγέτες της τάσης Qasioun, μη στερώντας από τους κομμουνιστές αυτή την τιμή – ο πρώτος Σύριος κομμουνιστής μαρτύρησε κατά την επανάσταση του 2011.
Το an-Nour και το Qasioun είναι τα μεγαλύτερα κομμουνιστικά ρεύματα που υπάρχουν σήμερα στη χώρα. Οι οπαδοί του πρώτου αναγκάζονται να αποδεχθούν συμμαχίες των ηγετών τους με το καθεστώς, ενώ αυτοί της δεύτερης τάσης είναι σχετικά ελεύθεροι από το να δεχτούν τα αποτελέσματα αυτών των συμμαχιών. Η τάση Qasioun αρνείται οποιαδήποτε εμπλοκή των μελών της στην εξέγερση, αλλά η άρνηση αυτή αποτελεί μόνο μια προσπάθεια των ηγετών της να μην διαταράξουν το καθεστώς, αν και είναι ακόμα δυνατό να επανασυνδεθούν με το τρένο της επανάστασης, αν φαίνεται ότι επίκειται ο θρίαμβός της.
Τη θέση που περιγράφεται παραπάνω συμμερίζονται οι περισσότεροι κομμουνιστές ηγέτες και αριστεροί Σύριοι. Έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα: πρώτον, στερεί από την εξέγερση από τη χαρά της έντονης παρουσίας της αριστεράς σε αυτή, και προσδίδει στο καθεστώς -το οποίο είτε έτσι είτε αλλιώς καταστέλει την επανάσταση- μια ορισμένη απαλότητα από την άποψη της σχέσης του με τη συριακή αριστερά (εμείς μιλάμε με την επαναστατική γλώσσα του σήμερα – την εμπροσθοφυλακή του καθεστώτος με τη συριακή αριστερά). Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η κυβέρνηση, αμέσως μετά τη συντριβή της επανάστασης δεν θα πατάξει όλους εκείνους που βγήκαν έξω από τις “κόκκινες γραμμές” που καθόρισαν οι διάφορες παρατάξεις της αριστεράς και η πολιτικοποιημένη ελίτ. Από την άλλη πλευρά, η δουλοπρεπής συμπεριφορά των αριστερών ηγετών θα επιτρέψει στην ευρεία μάζα των νέων να συμμετάσχουν σε συζητήσεις με τους ηγέτες των φονταμενταλιστών, αλλά μόνο όσον αφορά τα αίτια της ελευθερίας – όχι πλέον για τα φονταμενταλιστικά, θρησκευτικά ταμπού, αλλά για την ελευθερία των Σύριων και της κοινωνίας. Επιπλέον, η αποτυχία των ηγετών της Αριστεράς όσον αφορά την άμεση και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην επανάσταση, θα επιτρέψει στον πραγματικά κομμουνιστικό πυρήνα και όλους εκείνους που πιστεύουν σε μια ριζική κοινωνική αλλαγή, με τη μορφή της κοινωνικής επανάστασης, να οικοδομήσουν αληθινές σοσιαλιστικές σχέσεις βασισμένες στην απαλλοτρίωση των μέσων παραγωγής από τους ίδιους τους παραγωγούς και της αυτοδιαχείρισης μέσω λαϊκών συμβουλίων.
Συνεπώς, δεν έχουμε εδώ μια υπόθεση αναπαραγωγής του σοσιαλισμού του Μπάαθ, το οποίο ήταν πρότυπο γραφειοκρατικού κρατικού καπιταλισμού. Όπως πίστευε και ο μάρτυρας σύντροφος Fawwaz al-Haraki, ο σοσιαλισμός πρέπει να ερμηνευθεί, από τη μία πλευρά, ως ο εμπνευστής της συμμετοχής στην επανάσταση, ενώ, από την άλλη, θα πρέπει να προχωρήσει σε ένα διάλογο με τους νέους επαναστάτες μ στόχο μια διέξοδο από τον κλασικό δογματισμό της συριακής αριστεράς προς την ελευθερία, την επανάσταση και την πραγματική κομμουνιστική και σοσιαλιστική σκέψη. Συνήθως, οι κομμουνιστές και οι αριστεροί ηγέτες, μέσω των ιδεολογικών τους απόψεων και των ενέργειών τους, υποτίθεται ότι μελετούν τις βάσεις της επανάστασης και την εξεύρεση τρόπων για να προετοιμαστούν για την κοινωνική επανάσταση, να την κάνουν να ξεσπάσει και να θριαμβεύσει σε βάρος της άρχουσας τάξης. Δυστυχώς, αντίθετα απ’ όλα αυτά μπορούμε να δούμε ότι οι ηγέτες αυτοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο από αυτό: δικαιολογούν τον ολοκληρωτισμό και διατηρούν την κυριαρχία της εκμεταλλεύτριας τάξης.
Mazen Kalmamaz,
Συρίας αναρχικός
1η Μάη 2011
Σημειώσεις
1. Ένοπλες συμμορίες που απασχολούνται και προστατεύονται από το καθεστώς, προκειμένου να διασπάσουν την αντιπολίτευση. Δείτε http://www.youtube.com/watch?v=RboOnSrunFw και http://socyberty.com/society/phenomenon-alcbihp-meanings-and-connotations/
2. Συριακά μαρξιστικά ρεύματα.
3. Αξιωματούχος του συριακού καθεστώτος, εξάδελφος του προέδρου Μπασάρ αλ Άσσαντ και αποκλειστικός ενδιάμεσος μεταξύ του καθεστώτος και διαφόρων πολυεθνικών.
4. Samira al-Massalma, πρώην αρχισυντάκτρια της συριακής τηλεόρασης που απολύθηκε μετά από συμμετοχή της σε μια συνέντευξη σε ένα αραβικό δορυφορικό κανάλι.
5. Διανοούμενοι που υπερασπίζονται την ιδέα μιας «κοινωνίας των πολιτών» στη Συρία και φυλακίστηκαν το 2008.
* Κείμενα του συγγραφέα υπάρχουν στα αραβικά στην ελευθεριακή ιστοσελίδα http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=257276
** Το κείμενο αυτό δημοσιεύεται και στο http://www.anarkismo.net Αγγλική μετάφραση nmcn. Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”, 25 Μάη 2011.
