«Η ελευθερία του καθενός είναι ευθύνη όλων». Rest in Power, Nestor Makhno!
Ο Νέστορ Μαχνό πεθαίνει στις 25 Ιουλίου του 1934, εξόριστος στο Παρίσι, σε ηλικία μόλις 45 ετών. Τι θα έκανε αν ζούσε σήμερα;
Υπάρχει μια ουκρανική αναρχική παράδοση που, πριν από 100 χρόνια, αντιστάθηκε στα δεξιά και αριστερά καθεστώτα, δίνοντας την εξουσία κατευθείαν στον λαό
Του Adam Lent
Πριν από εκατό χρόνια η περιοχή του Ντονμπάς της Ουκρανίας δεν ήταν το προπύργιο του φιλορωσικού εθνικισμού που είναι σήμερα. Αντιθέτως, ήταν το προπύργιο της Μαχνοβτσίνα – ενός ριζοσπαστικού αγροτικού κινήματος και στρατού με επικεφαλής τον αξιόλογο Νέστορα Μαχνό. Μεταξύ του 1917 και 1921 οι δυνάμεις του Μαχνό και οι αναρχικές του ιδέες κυριάρχησαν σε έναν πληθυσμό περίπου επτά εκατομμυρίων κατοίκων. Ο Μαχνό πέρασε το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρόνου πολεμώντας μια σειρά από εχθρούς – τον στρατό της Γερμανίας και των συμμάχων της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον αντιδραστικό ρωσικό Λευκό Στρατό, την κυβέρνηση του Κιέβου και τελικά τον Κόκκινο Στρατό ο οποίος νίκησε τη Μαχνοβτσίνα και ανάγκασε τον Μαχνό σε μόνιμη εξορία.
Οι εχθροί του μπορεί να φαίνονται περιέργως διαφορετικοί, αλλά όσον αφορά τον Μαχνό είχαν ένα κοινό: την αγάπη τους για ιεραρχική εξουσία. Μπορεί να διέφεραν ως προς το τι θεωρούσαν ουτοπία, αλλά ένας υπερσυντηρητικός Πρώσος, ένας τσαρικός αριστοκράτης ή ένας επαναστάτης μαρξιστής όλοι συμφωνούσαν ότι είχαν το δικαίωμα να υποτάσσουν τους άλλους στη θέλησή τους.
Ο Μαχνό και οι οπαδοί του (αν και ο ίδιος θα μισούσε αυτόν τον όρο) πίστευαν ότι εναπόκειτο στις τοπικές κοινότητες να καθορίσουν οι ίδιες τη μοίρα τους απαλλαγμένες από κάθε εξωτερική εξουσία. Υιοθέτησε, για παράδειγμα, τη συμπάθεια των μπολσεβίκων για τα Σοβιέτ -ένα εκλεγμένο ουσιαστικά τοπικό συμβούλιο που αποτελούνταν από εργάτες, στρατιώτες και αγρότες- αλλά απέρριψε εντελώς την προσπάθεια του Λένιν να θέσει τα Σοβιέτ υπό τον έλεγχο του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Τα Σοβιέτ θα έπρεπε να εκπροσωπούν τη γνήσια βούληση των τοπικών πληθυσμών, υποστήριζε, και όχι τους κομισάριους με έδρα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά στη Μόσχα.
Αυτό το μίσος για τη συγκεντρωτική εξουσία επεκτάθηκε όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στην οικονομία. Η Makhnovschina απεχθανόταν τους πλούσιους γαιοκτήμονες που την επαινούσαν έναντι της αγροτιάς. Πράγματι, ο στρατός του Μαχνό περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του καταλαμβάνοντας γη και αναδιανέμοντάς την στους αγρότες. Ήταν επίσης βαθιά καχύποπτοι απέναντι στους νέους, πάμπλουτους βιομηχάνους που δημιουργούσαν ολόκληρες πόλεις από ρυπογόνα εργοστάσια και εξαθλιωμένους εργάτες (και ασυνήθιστα για την εποχή και τον τόπο, ο Μαχνό ήταν επίσης εξαιρετικά εχθρικός προς τον αντισημιτισμό – εκτέλεσε τουλάχιστον δύο στρατιώτες του στρατού του επειδή παρενοχλούσαν Εβραίους και διέδιδαν αντισημιτική προπαγάνδα).
Είναι αδύνατο να μην αναρωτηθεί κανείς, φυσικά, τι θα μπορούσε να κάνει ο Μαχνό για την Ουκρανία σήμερα. Νομίζω ότι δεν θα τον εξέπληττε ο Πούτιν. Ένας άνδρας που δεν διαφέρει καθόλου από τον Κάιζερ, τον Λένιν ή τον Κολτσάκ που πολέμησε – άνδρες απόλυτα πεπεισμένοι για το δικαίωμά τους να ασκούν την απόλυτη εξουσία για να φτιάξουν τον κόσμο στα μέτρα τους. Θα σοκαριζόταν όμως βαθύτατα από τον τρόπο με τον οποίο τέτοιες προσωπικότητες κατάφεραν να αποκτήσουν τόσο συγκεντρωμένη δύναμη, πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που κατείχαν οι εχθροί του Μαχνό, κυρίως με τη μορφή όπλων μαζικής καταστροφής.
Το πιο σημαντικό, νομίζω, είναι πως θα μας παρότρυνε να δούμε την ουκρανική εισβολή μέσα από έναν κάπως διαφορετικό φακό. Ενώ αναμφίβολα θα πολεμούσε με μανία στο πλευρό του ουκρανικού στρατού για την εκδίωξη του Πούτιν, δεν θα είχε αυταπάτες για τη συγκεντρωμένη δύναμη που εκπροσωπούσε η Δύση. Απείρως προτιμότερη από την απολυταρχία του Πούτιν, φυσικά, αλλά εξακολουθεί να είναι γεμάτη πυρηνικά όπλα, εξακολουθεί να επικεντρώνεται σε εξαιρετικά ισχυρά κράτη, εξακολουθεί να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εξαιρετικά πλούσιων εταιρειών που καταστρέφουν ταχύτατα τον πλανήτη. Ο Μαχνό δεν θα έβλεπε τον Πούτιν και τη Δύση ακριβώς ως τα αντίθετα που παρουσιάζονται σήμερα, αλλά ως διαφορετικές εκφράσεις ενός παγκόσμιου συστήματος που είναι χτισμένο γύρω από μια τεράστια υπερσυγκέντρωση εξουσίας.
Θέλω να πιστεύω ότι, αν ο Μαχνό ζούσε σήμερα, θα ξεκινούσε πρόθυμα να καταστρέψει τη ρωσική στρατιωτική μηχανή χρησιμοποιώντας τις έξυπνες τακτικές για τις οποίες ήταν γνωστός, ενώ ταυτόχρονα θα προσπαθούσε να χαράξει ένα κομμάτι γης της Ουκρανίας με γνώμονα τις ριζοσπαστικές ιδέες της αποκεντρωμένης ελευθερίας και της ισότητας, απαλλαγμένο από τη μέγγενη είτε της Ρωσίας είτε της Δύσης.
Στη θλιβερή πραγματικότητα, ο Νέστορ Μαχνό πέθανε στο Παρίσι το 1934 σε ηλικία 45 ετών, με το σώμα του ταλαιπωρημένο από τη φυματίωση και τα πολυάριθμα τραύματα που είχε υποστεί στη μάχη. Ο αγροτικός αναρχισμός του μπορεί σήμερα να φαίνεται απαρχαιωμένος. Αλλά σε μια περίοδο που μας υπενθύμισαν την υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα από τη συγκεντρωμένη στρατιωτική ισχύ με τη μορφή των πυρηνικών όπλων και τη συγκεντρωμένη οικονομική ισχύ με τη μορφή της κλιματικής αλλαγής, είναι ήδη καιρός να μελετήσουμε ανθρώπους σαν τον Νέστορ Μαχνό. Είναι ήδη καιρός να μελετήσουμε τα βαθιά πολιτισμικά στοιχεία για την αδάμαστη φύση της ουκρανικής αντίστασης που λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή.
*Αναδημοσίευση του άρθρου και της εικόνας από εδώ: https://www.aftoleksi.gr/2022/07/25/ti-tha-ekane-o-nestor-machno-simera/
