Alternative Libertaire (Γαλλία)
Φέτος το καλοκαίρι, ο Σαρκοζί και τα προστατευτικά σκυλιά του, επιτίθηκαν στους Ρομά και τους Τσιγγάνους, έναν πληθυσμό που έχει υποστεί κάθε δίωξη στην Ιστορία.
Για να αποφύγετε να πέσετε στη συνήθη παγίδα της σύγχυσης που ο Σαρκοζί και η παρέα του έχουν σπείρει στη γαλλική κοινή γνώμη, ας επιμείνουμε στο ζήτημα των «Ταξιδιωτών» (1) – σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό που δίνεται από τις γαλλικές διοικητικές Αρχές - και ας αφήσουμε έξω για λίγο τους Ρομά (βλέπε γλωσσάριο παρακάτω). Τα δύο αυτά ζητήματα είναι στην πραγματικότητα εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Στην πρώτη περίπτωση – των Ταξιδιωτών – το ζήτημα έχει άμεση σχέση με κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική διάκριση. Στη δεύτερη περίπτωση – των Ανατολιτών Ρομά –, αν και προφανώς έρχονται αντιμέτωποι με τις ίδιες διακρίσεις – βρίσκονται πιο κοντά στο πρόβλημα των «χωρίς χαρτιά εργαζομένων», όπως αυτοί εμφανίζονται στη Γαλλία.
Μια ιστορία κρατικού στιγματισμού
Οι ταξιδιώτες στη Γαλλία είναι το αποτέλεσμα μιας ρύθμισης που πηγαίνει πίσω στον 19ο αιώνα, κυρίως στις μεταρρυθμίσεις της δεκαετίας του '70. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Clémenceau αποφάσισε να δημιουργήσει ένα διαβατήριο που να παρουσιάζει τα ανθρωπομετρικά – και ως εκ τούτου τα φυλετικά - χαρακτηριστικά του κατόχου του. Αυτά τα διαβατήρια προορίζονταν για τους νομάδες και τους Ταξιδιώτες, και σφραγίζονταν σε κάθε πόλη απ’ όπου τύχαινε να περνούσαν. Επέτρεψαν τη δημιουργία μιας τεράστιας βάσης δεδομένων η οποία αποδείχθηκε αρκετά εύκολο μέσο κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Vichy να ξεκινήσουν συστηματικές συλλήψεις μεταξύ του πληθυσμού των Τσιγγάνων. Αρκετά τέτοια διαβατήρια, συνιστούσαν όχι μόνο ραστσιστικές αλλά και κοινωνικές διακρίσεις: όσο χαμηλότερη ήταν η κοινωνική θέση, τόσο πιο ακατάλληλο ήταν και το είδος του διαβατηρίου. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ένας πλανόδιος έμπορος ή εργαζόμενος σε εμποροπανήγυρη τίθετο υπό κράτηση με βάση ένα διαφορετικό έγγραφο απ’ ό,τι ένας «απλός νομάς», μιας και η φύση των οικονομικών του πόρων ήταν πιο δύσκολο να εξακριβωθεί. Νομάδες ήσαν οι γυρολόγοι, οι εποχιακοί εργαζόμενοι, οι μικροτεχνίτες, οι καλλιτέχνες. Στη δεκαετία του '60, εθνολόγοι περιέγραψαν 150 περίπου διαφορετικά επαγγέλματα και τέχνες μεταξύ του πληθυσμού των "Τσιγγάνων".
Το 1969, τα ανθρωπομετρικά διαβατήριο καταργήθηκαν, αλλά η νέα νομοθεσία προβαίνει σε περισσότερες διακρίσεις, σε πιο ουσιαστικά κοινωνικά κριτήρια αυτή τη φορά. Αλλά όταν είστε εξοικειωμένοι με τις οικονομικές συνήθειες των Ταξιδιωτών, δεν μπορείτε να μη δείτε ότι εκπροσωπείται σ’ αυτούς το σύνολο των κοινωνικών τάξεων της Γαλλίας. Αλλά αυτά τα διαβατήρια, ανάλογα με την κατάσταση, εξακολουθούν να είναι περισσότερο ή λιγότερο περιοριστικά και ακατάλληλα. Τα διαβατήρια των "Ταξιδιωτών" πρέει, επίσης, να επικυρώνονται κάθε 3 μήνες. Έτσι εξακολουθούν να θεωρούνται πολίτες δεύτερης κατηγορίας, τοποθητημένοι χώρια, αλλά και πιο κοντά στον τρόπο με τον οποίο θεωρεί ο νόμος τους άστεγους.
Το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας των “Ταξιδιωτών» αποτελείται από μικροεπαγγέλματα, μικρές βιοτεχνίες, εποχιακές θέσεις εργασίας, θέσεις μερικής απασχόλησης, καθώς και επισφαλείς εργαζομένους, ή όπως έχουν πιο εύστοχα χαρακτηρισθεί, «ευέλικτους» εργαζόμενους. Αυτό που φέρνουν οι Ταξιδιώτες και αρκετοί άνθρωποι της εργατικής τάξης στη Γαλλία, είναι ακριβώς αυτή η ευελιξία, η ικανότητα να "κάνουν" πολλαπλές δραστηριότητες που καλύπτονται κατά την περίοδο ενός μόνο χρόνου (σε κατασκευαστικές εργασίες, υπηρεσίες γειτονιάς, υπαίθριες αγορές...)
Οι Ταξιδιώτες ως ευέλικτοι εργαζόμενοι
Η κοινωνία των Ταξιδιωτών είναι αυτή που καταδεικνύει το πρόβλημα της ευελιξίας με τον πιο ακριβή τρόπο, φέρνοντας στην επιφάνεια όλες τις άλλες «ευέλικτες εργασίες» στη Γαλλία. Ένα παράδειγμα: μια οικογένεια Ταξιδιωτών εργάζεται στις αγορές της χώρας το καλοκαίρι, θα τελειώσει τη σεζόν δουλεύοντας στα αμπέλια και το χειμώνα θα συνδεθεί στο αγαπημένο της μέρος με τις συνήθεις αγορές και τους πελάτες τους. Από οικονομική άποψη, η δύναμή τους συνισταται στη δυνατότητα να στηρίζονται σε ένα ευρύτατο δίκτυο οικογενειακής αλληλεγγύης: για να αγοραστεί για τους νεόνυμφους ένα τροχόσπιτο ή ένα αυτοκίνητο, θείοι, ξαδέλφια και αδέλφια, όλοι θα βάλουν το χέρι στην τσέπη τους. Είναι κάποιου το αυτοκίνητο χαλασμένο; Όλοι μαζεύουν ό,τι έχουν για να χρησιμοποιηθεί στην επισκευή ... Σ’ αυτή την κοινωνία που βρίσκεται σε κρίση, αυτό που αναστατώνει μερικούς δαχτυλοδειχτούμενους περισσότερο είναι η ικανότητα των Ταξιδιωτών να προσαρμόζονται χάρη στη μαζική αλληλεγγύη, μια έννοια που έχει γίνει τόσο σπάνια, πράγματι, μεταξύ των "Gadjé», που δύσκολα μπορούν να φανταστούν πώς λειτουργεί στην πράξη.
Ωστόσο, ένα μικρό μέρος των Ταξιδιωτών πέφτουν συχνά θύματα ενός διπλού αποκλεισμού, καθώς αποκόπτονται τόσο από τους οικογενειακούς δεσμούς, όσο και από τα τα συνηθισμένα κοινωνικά συστήματα, συμμετέχοντας στην παραοικονομία και εγκλωβιζόμενοι από τη νομοθεσία, δηλαδή σε ένα φαύλο κύκλο, πέφτοντας σ’ ένα συναίσθημα ταπείνωσης που αποθαρρύνει κάθε βούληση του να «βγουν από αυτό», αυτές οι ομάδες ανθρώπων - μια μειονότητα - έχουν την τάση να τροφοδοτούν την αρνητική εικόνα για τον "Τσιγγάνο" ως εγκληματίες.
Οι Ταξιδιώτες είναι συνήθως λιγότερο της μόδας μεταξύ των κοινωνικών αγωνιστών απ’ ό,τι οι Ρομά. Ωστόσο, όπως μας υπενθύμισε ο Σαρκοζί πρόσφατα, θα συνεχίσουν να θεωρούνται οι τρελοί του χωριού, το ένα χωριό θα πάει να τους κάψει και έτσι τα προβλήματα της κοινότητας θα εξαφανιστούν. Οι Νομαρχίες αυτό το καλοκαίρι έλαβαν κάποια παράξενα χαρτιά για να τα συμπληρώσουν. Σ’ αυτά παρουσιάζονται δύο κατηγορίες: οι Ρομά και οι Ταξιδιώτες, καθώς και δύο στήλες: οι νόμιμα και οι παράνομα σταθμευμένοι. Αυτού του είδους οι εκθέσεις πολλαπλασιάζονται αυτές τις μέρες. Χωρίς καμία προσοχή στις λεπτομέρειες και ιδιαιτερότητες, ο αποδιοπομπαίος τράγος έχει ήδη υποδειχτεί. Ο Σαρκοζί και ο Hortefeux (υπουργός Εσωτερικών και Αστυνομίας), που είναι 30 χρόνια φίλος του, έχουν εγκαταλείψει οποιαδήποτε σύνθετη κοινωνιολογική εξέταση και το καλύτερο που κάνουν είναι να κατασκευάζουν την κοινωνική αναπαράσταση μιας εύκολα στιγματισμένης κοινότητας. Και ακόμα είναι ευκολότερο να δούμε πώς άνθρωποι με μια ευρύτερη σκέψη εξακολουθούν να πιστεύουν σε αρνητικές προκαταλήψεις εναντίον των Τσιγγάνων.
Μια αξιοπρέπεια που πρέπει να τύχει σεβασμού
Όλοι οι πολιτικοί και οι ενώσεις που εξέφρασαν τη γνώμη τους με την ευκαιρία των διαβόητων δηλώσεων του Ιούνη, έχουν δικαίως επισημάνει την ανάδυση ενός βασισμένου στο φύλο νεοφασισμού (θα μπορούσαμε να πούμε με βάση την "εθνότητα" - ή την κοινότητα"). Ωστόσο, σε αντίθεση με τη δεκαετία του 1940, οι Ταξιδιώτες σήμερα έχουν οργανώσεις, διανοούμενους, εκπροσώπους, και έχουν μάθει να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία καθιστά υποχρεωτικό για τους Δήμους να διαθέτουν υπηρεσίες κατάλληλες για την υποδοχή των ταξιδιωτών, αλλά μόνο το 30% των δημάρχων της Γαλλίας το τηρούν αυτό. Όλοι οι υπόλοιποι είναι ως εκ τούτου εκτός νόμου. Τι περιμένει λοιπόν το κράτος και δεν επιβάλει κυρώσεις;
Έτσι, η σειρά προτεραιότητας για μας πάει ως εξής: πρώτον, να αναγκάσουμε τους Δήμους να καλωσορίζουν τους Ταξιδιώτες κάτω από αξιοπρεπείς και ανθρώπινες συνθήκες. Δεύτερον, να καταργηθεί το διαβατήριο κυκλοφορίας. Τέλος, να προβούμε σε ένα βαθύτερο προβληματισμό σχετικά με το τι είναι αυτό που φέρνει όλους τους ελαστικούς / επισφαλείς εργαζόμενους μαζί όσον αφορά το ζήτημα της αξιοπρέπειας και της κοινωνικής τους θέσης. Ταξιδιώτες, χωρίς χαρτιά, όσοι κάνουν καθιστική ζωή..., είναι όλοι όμοιοι.
Σημείωση: 1. Η λέξη "Ταξιδιώτες" στα γαλλικά μεταφράζεται ως "οι άνθρωποι του ταξιδιού" και είναι η νομική έκφραση σύμφωνα με την οποία χαρακτηρίζονται οι διάφορες κοινότητες και φυλές των Τσιγγάνων, με την προσθήκη άλλων επαγγελματιών μεταναστών που ασχολούνται με το εμπόριο, ανεξάρτητα από τις πολιτισμικές διαφορές τους (βλ. παρακάτω).
Γλωσσάριο
- Ουγγρικός, Τσιγγάνοι: γενικός όρος που αποδίδεται σε όλους τους πληθυσμούς Ρομά από τους "Gadjé".
- Ρομ, Ρομά: πληθυσμός που προέρχεται από την Ινδία, που άρχισε να περιπλανείται κατά τον 9ο αιώνα για άγνωστους λόγους. Έφτασαν στην Ευρώπη κατά το 12ο αιώνα και στη Γαλλία κατά τον 15ο. Οι Ρομά από τη Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη προστίθενται στις μάζες των χωρίς χαρτιά, η πλειοψηφία των οποίων ζει μέσα στη φτώχεια. Συχνά υφίστανται αναγκαστική επιστροφή στις χώρες καταγωγής τους, ενώ άλλοι υφίστανται διωγμούς, βιαιότητες, ακόμη και πογκρόμ στις αντίστοιχες χώρες τους (Ουγγαρία, Ρουμανία, και τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας).
- Gadjé: Όλοι οι μη Ρομά, ή οι μη Τσιγγάνοι.
- Manush: καταγωγής Ρομ, η αυτο-ονομασία αυτή χρησιμοποιείται για να γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφόρων πολιτιστικών αρχών στο εσωτερικό της οικογένειας των Ρομά. Οι Manush διαμένουν στη Γαλλία, το Βέλγιο και τη Γερμανία.
- Σίντι: άλλη αυτοονομασία, διαμενόντων κυρίως στην Ιταλία. Οι Manush θεωρούνται πολύ κοντά στους Σίντι.
- Gitans (αυτοονομασία Ισπανών Τσιγγάνων). Διαμένουν κυρίως στην Ισπανία και τη νότια Γαλλία. Τα έθιμά τους είναι διαφορετικά από αυτά των Manush (για παράδειγμα ο γάμος).
- Yenish: Δεν κατάγονται απο τους Ρομά. Ουσιαστικά διαμένουν στο ανατολικό τμήμα της Γαλλίας και προέρχονται από μετανάστευση από τη Γερμανία.
* Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”, αρχές Οκτώβρη 2010.
http://www.alternativelibertaire.org
