Petre Marin (“Linchpin”)
Δεν έχετε πλέον καμία αμφιβολία ακούγοντας για την οικονομική κρίση στα νότια σύνορά μας. Έχετε επίσης ήδη ακούσει τους Καναδούς επίσημους και τους επιχειρηματίες να ισχυρίζονται ότι η καναδική οικονομία πάει καλά και δεν επηρεάζεται από την καταστροφή που επικρατεί στις ΗΠΑ. Δεν πρέπει να περιμένουμε από όλους αυτούς να μιλήσουν διαφορετικά, τουλάχιστον όχι κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Αλλά στην πραγματικότητα υπάρχει κάτι παραπάνω από μια μεγάλη πιθανότητα ο Καναδας να ακολουθήσει τις ΗΠΑ σε μια μεγάλη οικονομική κρίση.
Εάν συμβεί αυτό δεν θα είναι το αποτέλεσμα μόνο της οικονομικής απορρύθμισης που επιτρέπει στις τράπεζες να θέτουν σε κίνδυνο τις καταθέσεις μας στις υπό κρίση χρηματοπιστωτικές αγορές. Δεν θα είναι, επίσης, μόνο το αποτέλεσμα του ότι οι επενδυτές έχουν δημιουργήσει νέους και υψηλού κινδύνου τρόπους να “παίζουν” στο καζίνο της παγκόσμιας οικονομίας. Δεν θα είναι ακόμα μόνο το αποτέλεσμα του ότι η αμερικανική αγορά, όπου κατευθύνεται το κύριο μέρος των εξαγωγών του Καναδά, θα έχουν κατεβάσει τα ρολά. Η οικονομική απορρύθμιση και η επονομαζόμενη “ελεύθερη αγορά” είναι που συγκεντρώνουν τα περισσότερα από τα πυρά για την ακαταστασία αυτή. Αλλά όμως η θεμελιώδης αιτία του προβλήματος βρίσκεται πέρα από όλο αυτό το πολιτικό πλαίσιο. Βρισκόμαστε στο σημείο να αγγίξουμε τα όρια του οικονομικού μοντέλου που μάς έχει επιβληθεί τα τελευταία 30 χρόνια.
Το μοντέλο αυτό μπορεί να ονομαστεί “χαμηλοί μισθοί/υψηλό χρέος”. Άρχισε να ισχύει στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αντικαθιστώντας το παλιό μοντέλο “υψηλοί μισθοί/υψηλή παραγωγικότητα”. Κάτω από το παλιό μοντέλο οι εταιρίες μετέτρεψαν τις κατακτήσεις των υψηλών μισθών από τους εργατικούς αγώνες σε κέρδος: α) απαιτώντας εντατικοποίηση της εργασίας (πιο υψηλή παραγωγικότητα) και β) ενθαρρύνοντας την κουλτούρα του καταναλωτισμού έτσι ώστε οι εργάτες να χρησιμοποιούν τους υψηλούς τους μισθούς για να αγοράζουν το τεράστιο απόθεμα αγαθών που είχε παραχθεί. Η διαδικασία αυτή έγινε γνωστή ως συμφωνία παραγωγικότητας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 οι εργάτες άρχισαν να σπάζουν αυτό τον κύκλο, απαιτώντας και κερδίζοντας όλο και πιο υψηλούς μισθούς και κοινωνικές υπηρεσίες (πιο υψηλό κοινωνικό μισθό) ενώ αρνήθηκαν να ανεβάσουν τους ρυθμούς εργασίας οι οποίοι είχαν ήδη αγγίξει υπεράνθρωπες ταχύτητες. Έτσι τα κέρδη των εταιριών βρέθηκαν κάτω από επίθεση καθώς η πιο καλή ποιότητα ζωής των εργατών ήρθε να συγκρουστεί με τις ανάγκες των αφεντικών να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους.
Αντιδρώντας, οι κυβερνήσεις όλων των χωρών και όλων των πολιτικών αποχρώσεων άρχισαν να επιτίθενται στους μισθούς και τις κοινωνικές υπηρεσίες που αποκτήθηκαν από τους εργάτες. Στον Καναδά η διαδικασία αυτή άρχισε με την κυβέρνηση Mulroney και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας ανεξάρτητα από το ποιο κόμμα βρίσκεται στην εξουσία. Μια πρόσφατη μελέτη του Canadian Centre for Policy Alternatives δείχνει ότι οι πραγματικοί μισθοί (δηλαδή όταν λαμβάνεται υπόψη ο πληθωρισμός) βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με αυτό της δεκαετίας του 1970. Την ίδια ώρα, οι δαπάνες για τις κοινωνικές υπηρεσίες έχουν περικοπεί δραστικά.
Αλλά οι χαμηλοί μισθοί φανερώνουν την ύπαρξη ενός προβλήματος για κέρδη. Εάν οι μισθοί είναι αρκετά χαμηλοί τότε οι εργάτες δεν μπορούν να αγοράσουν τον αυξανόμενο αριθμό αγαθών που παράγονται. Η μιζέρια που συνεπάγεται αυτό για τους εργάτες δεν αποτελεί πρόβλημα από την πλευρά των επιχειρήσεων. Το πρόβλημα είναι ότι εάν δεν μπορούν να πουληθούν τα αγαθά τότε δεν μπορούν να υπάρξουν κέρδη. Αυτό είναι το κλασικό πρόβλημα της υπερπαραγωγής. Το μοντέλο των χαμηλών μισθών είναι έτσι εγγενώς μη βιώσιμο.
Ένας τρόπος με τον οποίο οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει να ξεπεράσουν το εν λόγω πρόβλημα είναι η προώθηση ελεύθερων εμπορικών συμφωνιών όπως η NAFTA και η SPP (Security and Prosperity Partnership – Κοινοπραξία για την Ασφάλεια και την Ευημερία) που επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να πουλούν τα αγαθά τους σε όλο τον κόσμο. Με τον τρόπο αυτό, οι εταιρίες μπορούν να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τη μισθολογική και αγοραστική δύναμη των Καναδών εργατών. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δεν έχει, βέβαια, λύσει το πρόβλημα της υπερπαραγωγής, από τη στιγμή που οι μισθοί όλων των εργατών παντού σε όλο τον κόσμο έχουν γίνει αντικείμενο επίθεσης. Στην περίπτωση των εξαγωγών του Καναδά οι μισθοί των Αμερικανών εργατών έχουν μειωθεί πολύ περισσότερο από αυτούς των Καναδών εργατών. Στην καλύτερη περίπτωση, το ελεύθερο εμπόριο παρεμποδίζει μόνο τον ερχομό της ημέρας της κρίσης.
Μια άλλη στρατηγική είναι η μείωση των τιμών των αγαθών που καταναλώνονται από μια ομάδα εργατών με την ελάττωση του μισθού μιας άλλης ομάδας εργατών. Αυτή είναι η πραγματική σημασία του φαινομένου Wal-Mart. Με την υπερκμετάλλευση των εργατών στην Κίνα και άλλες χώρες, οι εταιρίες μπορούν να μειώνουν τις τιμές των προιόντων τους σε σημείο που οι εργάτες στον Καναδά να επωφελούνται παρά τους χαμηλούς μισθούς που παίρνουν. Με τον τρόπο αυτό, ο ιδρώτας και το αίμα των εργατών του εξωτερικού χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ενός αδύνατου και κουρελιασμένου δικτύου ασφαλείας (safety net) για τους Καναδούς εργάτες. Αλλά και αυτή η στρατηγική δεν είναι βιώσιμη.
Οι υπερεκμεταλευόμενοι εργάτες αντιστέκονται για τη μείωση των μισθών τους. Η Κίνα σπαράσσεται από εργατικούς αγώνες (το China Labour Bulletin αναφέρει δεκάδες χιλιάδες απεργίες και άλλες εργατικές αναταραχές κάθε χρόνο). Επιπλέον, οι τιμές των αγαθών-“κλειδιά” δεν μπορούν να μειωθούν με τον τρόπο αυτό. Τα αγαθά όπως σπίτια, αυτοκίνητα, εκπαίδευση και άλλα απαιτούν τόσο υψηλό επίπεδο εργασίας και τεχνολογίας, που, ανεξάρτητα από το πόσο χαμηλοί είναι οι μισθοί, θα κοστίζουν πάντα χιλιάδες δολάρια. Εάν οι εργάτες δεν μπορύν να αποκτήσουν τα αγαθά αυτά σε μεγάλες ποσότητες, δεν μπορούν να υπάρξουν κέρδη και ακολουθεί η κρίση. Αλλά αυτό δεν έχει ακόμα συμβεί. Γιατί;
Αυτό μας φέρνει στο δεύτερο μέρος του οικονομικού μοντέλου “χαμηλοί μισθοί/υψηλά χρέη”. Η διάθεση φτηνών πιστώσεων έχει επιτρέψει στους εργάτες να δανείζονται μεγάλα χρηματικά ποσά και να καταναλώνουν όπως και πριν. Ο λόγος αυτός, περισσότερο από κάθε άλλον, εξηγεί γιατί η οικονομία των χαμηλών μισθών δεν έχει φτάσει ακόμα σε ένα τέρμα. Χαμηλά στεγαστικά δάνεια, μηδέν τοις εκατό χρηματοδότηση για αυτοκίνητα, πιστωτικές κάρτες σε κάθε πορτοφόλι και καταστήματα με πιστώσεις σε κάθε γωνιά επιτρέπουν τη συτνέχιση των υψηλών ποσοστών κατανάλωσης ενόσω μειώνονται οι μισθοί. Για τις επιχειρήσεις είναι ό,τι το καλύτερο γιατί οι χαμηλοί μισθοί, σε συνδυασμό με τις μεγάλες πωλήσεις, φέρνουν σε αυτές αστρονομικά κέρδη. Για τους εργάτες αυτή η κατάσταση σημαίνει ανασφάλεια στην εργασία και αγωνία για τον κίνδυνο να ανέρχονται τα χρέη τους. Αλλά τίποτε από όλα αυτά δεν αποτελεί πρόβλημα για τις εταιρίες καθώς συνεχίζουν τις μπίζνες. Αλλά κάποιος δεν χρειάζεται να έχει ένα ντοκτορά στα οικονομικά για να καταλάβει ότι βασικά ο κόσμος δεν θα είναι πλέον σε θέση να αποπληρώσει τα δάνειά του με τους ολοένα ελαττούμενους μισθούς και τα ανερχόμενα επιτόκια.
Και αυτό ακριβώς είναι αυτό που συμβαίνει τώρα στη στεγαστική αγορά των ΗΠΑ, όπυου εκατομμύρια Αμερικανών έχουν χάσει πλέον τα σπίτια τους καθώς δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Το γεγονός ότι οι τράπεζες και οι επενδυτές “παίζουν” τα δάνεια αυτά στη χρηματοπιστωτική αγορά, χάνοντας τρισεκατομμύρια στη διαδικασία αυτή, είναι ένα σοβαρό ζήτημα. Αλλά μακροπρόθεσμα δεν είναι τόσο σοβαρό όσο σοβαρό είναι το γεγονός και μόνο ότι εκατομμύρια εργατών στις ΗΠΑ αποτυγχάνουν να πληρώσουν τα χρέη τους. Επιπλέον, το χρέος από τις πιστωτικές κάρτες στις ΗΠΑ ανέρχεται σχεδόν σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και αυτό της αυτοκινητοβιομηχανίας σε εκατοντάδες εκατομμύρια (“Globe” και “Mail”, 27 Σεπτέμβρη). Οι εγγυήσεις, όσο μεγάλες και αν είναι, δεν πρόκειται να λύσουν το πρόβλημα.
Το οικονομικό μοντέλο “χαμηλοί μισθοί/υψηλά χρέη” των ΗΠΑ έχει επηρεάσει και τους Καναδούς και σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές της επενδυτικής Merill Lynch, το ύψος των χρέεών των Καναδών είναι μόνο ελάχιστα πίσω από τα αντίστοιχα χρέη των Αμερικανών (“Hamilton Spectator”, 24 Σεπτέμβρη). Ποιες είναι οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται στους Καναδούς να συμβεί και σε αυτούς το ίδιο με τα δάνειά τους, τις πιστωτικές κάρτες, τα φοιτητικά χρέη, τα αυτοκίνητα και τις μυριάδες άλλα χρέη που έχουν εξαναγκαστεί να δημιουργήσουν επειδή οι μισθοί μας δεν επαρκούν; Ακόμα και με την μη αύξηση των τιμών των τροφών και του πετρελαίου είναι πολύ πιθανόν αυτά που βλέπουμε σήμερα στις ΗΠΑ να αποτελούν μια πρώτη δόση αυτών που θα ακολουθήσουν.
Η κατάσταση στις ΗΠΑ παραμένει ακόμα κάτι όχι και τόσο γνωστό κι σε σχεση με όσα είναι πολύ πιθανόν να συμβούν εάν αφήσουμε τη λύση του προβλήματος στα χέρια των ίδιων των ανθρώπων που μάς οδήγησαν σ αυτή την ανακατοσούρα, δηλαδή σε εγγυήσεις τρισεκατομμυρίων δολαρίων για τους πλούσιους και εντεινόμενη καταστολή για όλους εμάς τους υπολοιπους.
Εάν αυτο-οργανωθούμε και αγωνιστούμε για μια καλύτερη εναλλαγή, το αποτέλεσμα ίσως να είναι διαφορετικό, ίσω ριζοσπαστικό.
* Κύριο άρθρο του δελτίου “Linchpin”, τεύχος 6, Οκτώβρης-Νοέμβρης 2008, της καναδικής αναρχοκομμουνιστικής οργάνωσης Common Cause (για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.linchpin.ca Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε ακόμα και στο www.anarkismo.net Ελληνική μετάφραση “Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”, 1 Νοέμβρη 2008.
