Μιχάλης Πούγουνας*
Υποδυόμενος σε αρκετές ταινίες τον ρόλο του Κόμη Δράκουλα, ο Ούγγρος ηθοποιός Μπέλα Λουγκόζι στέφθηκε «Πρίγκιπας του Σκότους του Χόλιγουντ». Σήμερα όμως λίγοι γνωρίζουν ότι ο Λουγκόζι υπήρξε συνδικαλιστής και αντιφασίστας, ο οποίος πολέμησε πραγματικά τέρατα.
Από ηθοποιός, ακτιβιστής…
Το πλήρες όνομά του ήταν Μπέλα Φέρεντς Ντέτζι Μπλασκό (Béla Ferenc Dezső Blaskó και γεννήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1882 στο Λούγκος (εξ ου και το ψευδώνυμο Lugosi), του Βασιλείου της Ουγγαρίας, της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας (σήμερα η πόλη λέγεται Lugoj, και ανήκει στην Ρουμανία), 50 μίλια μακριά από το κάστρο του Βλαντ Γ ́ (Βλαντ Τέπες, γνωστότερος ως «Δράκουλας). Ο νεαρός Λουγκόζι γοητεύτηκε από τις τέχνες, αλλά όταν εξέφρασε τις θεατρικές φιλοδοξίες του στον πατέρα του, έναν συντηρητικό τραπεζίτη, εκείνος τις απέρριψε... Επαναστατικό πνεύμα από μικρός, ο Λουγκόζι το έσκασε από το σπίτι στα δώδεκά του του για να ακολουθήσει τα όνειρά του. Αφού εργάστηκε ως μεταλλωρύχος και μηχανικός, σε ηλικία 20 ετών, το 1902, έκανε το θεατρικό ντεμπούτο του και ένα χρόνο αργότερα υιοθέτησε το όνομα Μπέλα Λουγκόζι.
Οι κριτικοί τον αποκάλεσαν «Λόρενς Ολίβιε της Ουγγαρίας" και προσκλήθηκε να γίνει μέλος του Εθνικού Θεάτρου της Βουδαπέστης.
Κατά τη διάρκεια του Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Λουγκόζι κατατάχθηκε στον αυστροουγγρικό στρατό φτάνοντας μέχρι τον βαθμό του λοχαγού στο 43ο Χιονοδρομικό Τάγμα, ενώ τραυματίστηκε στη διάρκεια μιας μάχης.
Μόλις ολοκλήρωσε την θητεία του επέστρεψε στην ηθοποιία και καθώς ο κινηματογράφος αναγνωριζόταν όλο και περισσότερο ως μορφή τέχνης, ο Λουγκόζι άρχισε να πρωταγωνιστεί σε κάποιες από τις πρώτες ταινίες του βωβού κινηματογράφου της χώρας του. Παρέμεινε στο Εθνικό Θέατρο μέχρι το 1918, οπότε και ακολούθησε το κάλεσμα των εργατών σε επανάσταση.
Η καθημερινότητα στην Ουγγαρία ήταν ένας εφιάλτης από τον οποίο ελάχιστοι μπορούσαν να ξεφύγουν. Ο Λουγκόζι διαμαρτυρόταν από καιρό για τους χαμηλούς μισθούς, τις συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης και την άδικη μεταχείριση των νέων ηθοποιών και σύντομα κατάλαβε την συμβολή που θα μπορούσαν να έχουν οι καλλιτέχνες στους πολιτικούς αγώνες.
Ουγγαρία: οπαδός της επανάστασης του 1919…
Ο Λουγκόζι έγινε οπαδός του Ουγγρικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1918, και του ηγέτη του, Μπέλα Κούν. Ακολουθώντας το παράδειγμα της επαναστατημένης Ρωσίας, μια μαζική εξέγερση ανέτρεψε το παλαιό καθεστώς που είχε στα χέρια της η άρχουσα τάξη και στις 21 Μαρτίου 1919 δημιουργήθηκε η Σοβιετική Δημοκρατία της Ουγγαρίας.
Κατά την διάρκεια των 133 ημερών που η κόκκινη σημαία της νεοσυσταθείσας δημοκρατίας κυμάτισε στο κτήριο του κοινοβουλίου, η κυβέρνηση Κούν εισήγαγε τους πρώτους νόμους για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων, το εργασιακό οκτάωρο και αύξησε τους μισθούς σε εθνικό επίπεδο.
Τον Μάρτιο του 1919, ο Λουγκόζι ηγήθηκε και διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία μια διαδήλωση ηθοποιών. Διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση της Ελεύθερης Οργάνωσης Εργαζομένων του Θεάτρου που εξελίχτηκε στην Εθνική Συντεχνία Ηθοποιών (National Trade Union of Actors), το πρώτο συνδικάτο ηθοποιών κινηματογράφου στον κόσμο.
Στο βιβλίο του Lugosi: His Life in Films, on Stage and in the Hearts of Horror Lovers, ο Αμερικανός κινηματογραφιστής και ιστορικός κινηματογράφου Don Rhodes γράφει ότι «ο Λουγκόζι συνέβαλε στην ένωση της Ελεύθερης Οργάνωσης Εργαζομένων Θεάτρου με την Εθνική Συντεχνία Ηθοποιών, της οποίας υπήρξε Γενικός Γραμματέας».
Το πρώτο θεσμοθετημένο συνέδριο της Εθνικής Συντεχνίας Ηθοποιών πραγματοποιήθηκε στις 17 Απριλίου 1919. Στην ομιλία του ο Λουγκόζι ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής: «Πριν από μισό χρόνο ξεκίνησα τον αγώνα με στόχο τη δημιουργία του εθνικού συνδικαλιστικού σωματείου των σοσιαλιστών ηθοποιών...» Μεταξύ των άρθρων του Λουγκόζι που δημοσιεύθηκαν στην καλλιτεχνική επιθεώρηση Szinészek Lapja («Η Σελίδα του Ηθοποιού»), υπήρχε και ένα που αφορούσε την εκμετάλλευση των ηθοποιών: «Η πρώην κυρίαρχη τάξη κράτησε την κοινότητα των ηθοποιών σε άγνοια, χρησιμοποιώντας διάφορα ψέματα, την διάβρωσε ηθικά και ουσιαστικά, και στο τέλος περιφρόνησε και σιχάθηκε το αποτέλεσμα που προέκυψε από τις ίδιες της τις φάρσες. Ζώντας απογοητευμένος με μισθούς πείνας, ο ηθοποιός αναγκαζόταν συχνά, μολονότι απρόθυμα, να βρίσκεται πάντα στη διάθεση της άρχουσας τάξης. Αυτό ήταν το τίμημα του πάθους του για την υποκριτική που πλήρωνε ο ηθοποιός».
Όμως τα όνειρα που έκανε το νεοσύστατο έθνος ήταν βραχύβια και στις 6 Αυγούστου 1919 η Ουγγρική Σοβιετική Δημοκρατία ανετράπη. Ακολούθησαν διαδοχικές κυβερνήσεις που ο ιστορικός Eugen Weber και συγγραφέας του βιβλίου Varieties of Fascism: Doctrines of Revolution in the Twentieth Century («Παραλλαγές του Φασισμού: Επαναστατικά Δόγματα του 20ού Αιώνα, χαρακτήρισε ως «Μια σειρά κυβερνήσεων από εξαιρετικά συντηρητικούς αριστοκράτες υπό την καθοδήγηση των γαιοκτημόνων».
Καθώς η βίαιη αντίδραση της «Λευκής Τρομοκρατίας» σάρωνε τη χώρα, ο Λουγκόζι διέφυγε στη Βιέννη και εργάστηκε στη γερμανική βιομηχανία κινηματογραφικών ταινιών, με μια στάση στο Βερολίνο, ενώ τον Δεκέμβριο του 1920 μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στο μεταξύ, στην Ουγγαρία χιλιάδες κομμουνιστές και Εβραίοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και /ή δολοφονήθηκαν. Οι κομμουνιστές κρύφτηκαν, κράτησαν χαμηλό προφίλ και επανεμφανίστηκαν μόνο όταν ο σοβιετικός Κόκκινος Στρατός εισέβαλε στην Ουγγαρία το 1944.
ΗΠΑ: Συνδικαλιστής και φωνή διαμαρτυρίας ενάντια στον φασισμό…
Μετά την αποβίβασή του στη Νέα Ορλεάνη, ο Λουγκόζι έμαθε αγγλικά και πήγε στη Νέα Υόρκη όπου συνέχισε να παίζει. Το 1927, ανέλαβε το ρόλο του Κόμη Δράκουλα για μια θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος του Μπραμ Στόουκερ, η οποία ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ. Το 1931 επανέλαβε τον ρόλο αυτόν σε μια κινηματογραφική παραγωγή, και έτσι αναδείχτηκε σε πρωταγωνιστή διεθνούς κύρους.
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Οικονομικής Κρίσης, ο Λουγκόζι συμμετείχε ενεργά στη Συντεχνία Ηθοποιών Κινηματογράφου (Screen Actors Guild, το αμερικανικό συνδικαλιστικό όργανο των ηθοποιών) και ως ιδρυτικό μέλος είχε συμβουλευτικό ρόλο. Στα γυρίσματα της ταινίας The Raven, ο Λουγκόζι έπεισε τον συμπρωταγωνιστή του, Μπόρις Καρλόφ (που είχε γίνει αρχικά διάσημος το 1935 υποδυόμενος το τέρας του Frankenstein) να γίνει μέλος της συντεχνίας.
Κατά την διάρκεια του Β ́ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Ούγγρος δικτάτορας Μίκλος Χόρθι συμμάχησε με τον Αδόλφο Χίτλερ και τους Ναζί. Ο Λουγκόζι πέρασε αμέσως στην αντεπίθεση βοηθώντας στον σχηματισμό του Ουγγρο-Αμερικανικού Συμβουλίου για τη Δημοκρατία, και ζητώντας «την εξαφάνιση του ναζισμού από παντού».
Ως μέλος του αμερικανο-ουγγρικού προγράμματος αρωγής (American-Hungarian Relief Inc) που αποσκοπούσε στην ανακούφιση των Ούγγρων πολιτών από τα δεινά του πολέμου μέσω δωρεών, ο Λουγκόζι ήταν ο βασικός ομιλητής σε μια συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο Λος Άντζελες στις 28 Αυγούστου 1944. Απαίτησε απο την Ουάσινγκτον να ασκήσει πίεση στον Μίκλος Χόρθι, τη μαριονέτα των Ναζί, προκειμένου να σωθούν οι Εβραίοι πρόσφυγες ουγγρικής καταγωγής και να υπάρξει ελάφρυνση των περιορισμών στη μετανάστευση.
Ο Δρ. Rafael Medoff (ιστορικός και ιδρυτικό μέλος του Ινστιτούτου David Wyman σχετικά με την μελέτη του Ολοκαυτώματος) και ο εκδότης και συγγραφέας J. David Spurlock, έγραψαν: «Μπορεί να έχει παίξει μερικούς απο τους πιο αιμοβόρους κακούς της μεγάλης οθόνης, αλλά στην πραγματικότητα ο Μπέλα Λουγκόζι ύψωσε τη φωνή του διαμαρτυρόμενος για την απήνη διωγμό των Εβραίων στην πατρίδα του, την Ουγγαρία» (Jewish Ledger, 3 Ιανουαρίου 2011).
Όσο όμως περνούσαν τα χρόνια, το ενδιαφέρον του κοινού για το στερεότυπο του κινηματογραφικού χαρακτήρα που υποδυόταν ο Λουγκόζι άρχισε να φθίνει με αποτέλεσμα να βρίσκει όλο και λιγότερους ρόλους. Το πενιχρό του εισόδημα καθώς και ο εθισμός του στην μορφίνη, στη χρήση της οποίας είχε καταλήξει εξαιτίας διαφόρων σωματικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε, ήταν οι κύριες αιτίες που τον άφησαν σχεδόν άπορο. Ο Μπέλα Λουγκόζι πέθανε στο σπίτι του στο Λος Άντζελες στις 16 Αυγούστου 1956.
Ενταφιάστηκε φορώντας μια κάπα του κινηματογραφικού Δράκουλα.
Ο Λουγκόζι έμεινε στην ιστορία ως πρωταγωνιστής ή παίζοντας δεύτερους ρόλους σε περισσότερες από εκατό ταινίες. Η συμβολή του όμως στον αγώνα για τα δικαιώματα των εργαζομένων και τον αντιφασιστικό αγώνα πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη ως ένα κομμάτι της μεγάλης κληρονομιάς του.
*Το παρόν κείμενο αποτελεί μετάφραση άρθρου που έγραψε ο Mike Kuhlenbeck και αναρτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2019 στο workers.org.
**Από εδώ: https://merlins.gr/index.php/blog/1235-2019-06-25-17-02-05? fbclid=IwAR20VeKxJsGIOdsYz5yAoDX0qRD86Xu2WdVbP9y2nng0SGx7da9qggCM X8k