Δεν μπορούσαμε φυσικά να πιστέψουμε την αναφορά ότι ο Κροπότκιν, ο παλιός μας σύντροφος και δάσκαλος, πήρε θέση στον πόλεμο. Ήταν αρκετά τραγικό να βλέπουμε τους Σοσιαλιστές και άλλους ριζοσπάστες της Ευρώπης να παρασύρονται από τη δολοφονική έκρηξη που μετατρέπει την Ευρώπη σε ένα ανθρώπινο σφαγείο. Αλλά η στάση των σοσιαλδημοκρατών θα μπορούσε τουλάχιστον να εξηγηθεί σε κάποιο βαθμό: παρέμειναν καλοί πατριώτες και πιστοί στο κράτος και την εξουσία, με όλες τις προκαταλήψεις και τη στενή στάση της αστικής ηθικής και του εθνικισμού.
Αλλά ο Κροπότκιν -ο σαφής αναρχικός στοχαστής, ο ασυμβίβαστος επαναστάτης και αντικυβερνητικός- πήρε θέση στην ευρωπαϊκή σφαγή και έδωσε βοήθεια και ενθάρρυνση στην τάδε ή την δείνα κυβέρνηση; Αδύνατον! Δεν μπορούσαμε να το πιστέψουμε - μέχρι που διαβάσαμε τη δήλωση του ίδιου του Κροπότκιν στο εβραϊκό αναρχικό εβδομαδιαίο περιοδικό - το Fraye Arbeter Shtime - και την επιστολή που αναδημοσιεύεται παραπάνω.
Είναι ένα πολύ οδυνηρό σοκ για μας να συνειδητοποιήσουμε ότι ακόμη και ο Κροπότκιν, ο καθαρός στοχαστής, έχει πέσει σε αυτή την περίπτωση θύμα της πολεμικής ψυχολογίας που κυριαρχεί τώρα στην Ευρώπη. Τα επιχειρήματά του είναι αδύναμα και επιφανειακά.
Στην επιστολή του προς τον Γκούσταβ Στέφεν έχει εμπλακεί τόσο πολύ στις τεχνητότητες της "υψηλής πολιτικής" που έχασε από τα μάτια του το πιο στοιχειώδες γεγονός της κατάστασης, δηλαδή ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη δεν είναι ένας πόλεμος εθνών, αλλά ένας πόλεμος καπιταλιστικών κυβερνήσεων για την εξουσία και τις αγορές.
Ο Κροπότκιν επιχειρηματολογεί σαν ο γερμανικός λαός να βρίσκεται σε πόλεμο με τον γαλλικό, τον ρωσικό ή τον αγγλικό λαό, ενώ στην πραγματικότητα είναι μόνο οι κυρίαρχες και καπιταλιστικές κλίκες αυτών των χωρών που ευθύνονται για τον πόλεμο και είναι οι μόνες που έχουν να κερδίσουν από το αποτέλεσμά του.
Σε όλη του τη ζωή ο Κροπότκιν μας δίδασκε ότι "ο λόγος του σύγχρονου πολέμου είναι πάντα ο ανταγωνισμός για τις αγορές και το δικαίωμα εκμετάλλευσης των εθνών που βρίσκονται πίσω στη βιομηχανία." Ενδιαφέρεται το προλεταριάτο της Γερμανίας, της Γαλλίας ή της Ρωσίας για νέες αγορές, για την εκμετάλλευση των εθνών που βρίσκονται πίσω στη βιομηχανία; Έχουν κάτι να κερδίσουν από αυτόν ή από οποιονδήποτε άλλο καπιταλιστικό πόλεμο;
Στην επιστολή προς τον καθηγητή Steffen, ο Κροπότκιν παραδόξως δεν αναφέρει τις εργατικές τάξεις των αντιμαχόμενων δυνάμεων. Μιλάει πολύ για τις στρατιωτικές φιλοδοξίες της Πρωσίας, για την απειλή της γερμανικής εισβολής και για παρόμοια κυβερνητικά παιχνίδια. Αλλά πού εμπλέκονται οι εργάτες σε όλα αυτά;
Εμπλέκονται τα οικονομικά συμφέροντα των εργατικών τάξεων της Ευρώπης σε αυτόν τον πόλεμο, πρόκειται να επωφεληθούν με οποιονδήποτε τρόπο από το όποιο αποτέλεσμα μπορεί να υπάρξει, και προωθείται η διεθνής αλληλεγγύη στέλνοντας Ρώσους και Γάλλους εργάτες να σφάξουν τους αδελφούς τους εργάτες με γερμανική στολή;
Δεν μας δίδασκε πάντα ο Κροπότκιν ότι η αλληλεγγύη της εργασίας σε όλο τον κόσμο είναι ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε αληθινής προόδου και ότι η εργασία δεν έχει κανένα συμφέρον από τις διαμάχες των κυβερνητικών ή βιομηχανικών αφεντικών της;
Ο Κροπότκιν επιμένει στην απειλή του πρωσικού μιλιταρισμού και στην ανάγκη καταστροφής του. Μπορεί όμως ο πρωσικός μιλιταρισμός να καταστραφεί από τον μιλιταρισμό των Συμμάχων;
Ο μιλιταρισμός μιας χώρας - οποιασδήποτε χώρας - δεν στηρίζεται τελικά στη συναίνεση του λαού αυτής της χώρας, και ο Κροπότκιν δεν υποστήριζε πάντα ότι μόνο η επαναστατική συνείδηση και η οικονομική αλληλεγγύη των εργατών μπορούν να αναγκάσουν το κεφάλαιο και την κυβέρνηση σε όρους και τελικά να καταργήσουν και τα δύο;
Σίγουρα ο Κροπότκιν δεν θα ισχυριστεί ότι το μακελειό, η αρπαγή και η καταστροφή προάγουν τον πολιτισμό μιας χώρας έναντι του πολιτισμού μιας άλλης.
Πάντα τόνιζε ότι ο πραγματικός πολιτισμός -με την έννοια της κοινωνικής ελευθερίας και της οικονομικής ευημερίας- ανήκει στους ίδιους τους ανθρώπους και ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά στον πραγματικό χαρακτήρα της κυβέρνησης, όποια κι αν είναι η συγκεκριμένη μορφή της. Πράγματι, έχει επανειλημμένα πει ότι οι "φιλελεύθερες" κυβερνήσεις είναι οι πιο επιτήδειοι και επομένως οι πιο επικίνδυνοι σκλάβοι της ανθρωπότητας.
Λυπούμαστε βαθιά, πολύ βαθιά, για την αλλαγή της στάσης του Κροπότκιν. Αλλά ούτε καν η μεγάλη ευρωπαϊκή καταστροφή δεν μπορεί να αλλάξει τη θέση μας για τη διεθνή αδελφοσύνη των ανθρώπων.
Καταδικάζουμε ανεπιφύλακτα όλους τους καπιταλιστικούς πολέμους, με όποια σόφισματα κι αν επιχειρείται να υπερασπιστεί το ένα ή το άλλο σύνολο πειρατών και εκμεταλλευτών ως πιο “ελευθεριακό".
Υποστηρίζουμε αμετάκλητα ότι ο πόλεμος είναι το παιχνίδι των αφεντικών, πάντα εις βάρος των εξαπατημένων εργατών.
Οι εργάτες δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν από τη νίκη της μιας ή της άλλης από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Ο πρωσικός μιλιταρισμός δεν αποτελεί μεγαλύτερη απειλή για τη ζωή και την ελευθερία από την τσαρική απολυταρχία. Καμία από τις δύο δεν μπορεί να καταστραφεί από την άλλη. Και οι δύο πρέπει και θα καταστραφούν μόνο από την κοινωνική επαναστατική δύναμη του ενωμένου διεθνούς προλεταριάτου.
*Το ντοκουμέντο αυτό ήταν η απάντηση του Berkman στην κίνηση του Κροπότκιν να υπογράψει το κείμενο με το οποίο μερικοι αναρχικοι πήραν το μέρος των συμμάχων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά υπάρχει εδώ: https://theanarchistlibrary.org/library/alexander-berkman-in-reply-to-kropotkin
