Ο José Afonso (1929-1987) ήταν τραγουδιστής της παρέμβασης που πάντα δημιουργούσε θαυμασμό σε πολλά ελευθεριακά μέσα. Χωρίς ποτέ να αναφερθεί ο ίδιος ως ποιητής, τα επιλεγμένα θέματα και η υφή της ποίησής του, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν είχε ποτέ ευθυγραμμιστεί (εκτός από προσωρινά στην LUAR, μια οργάνωση που συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό ελευθεριακών) με κάποιο κόμμα ή οργάνωση, έκανε πολλούς αναρχικούς να αναπτύξουν μια μεγάλη συμπάθεια για τον Zeca Afonso (μαζί, βέβαια, με τον θαυμασμό για την ποιότητα της μουσικής και της ποίησής του), κάτι που ενισχύθηκε και από κάποιες δηλώσεις του όταν είπε ότι ήταν η “κεντρική του επιτροπή” ή αυτό που ήταν απαραίτητο “προκαλούσε αναταραχή".
Πολλά από τα τραγούδια του έγιναν ύμνοι, τραγουδιόνταν συχνά και υιοθετήθηκαν από ελευθεριακούς -αν και το οργανωμένο αναρχικό κίνημα, σε αυτά τα ταραγμένα χρόνια μετά τις 25 Απριλίου 1974, είχε μικρή δημόσια παρουσία και μόλις που μπορούσε κανείς να το διακρίνει από την πληθώρα των μαρξιστικών-λενινιστικών και άλλων ομάδων και οργανώσεων που εμφανίστηκαν σε λίγο παντού.
Η αλληλεγγύη, η ελευθερία, η ισότητα, η ουτοπία ήταν λέξεις και έννοιες που χρησιμοποιούσε συνήθως ο José Afonso, πάντα σημαντικές λέξεις στο αναρχικό λεξιλόγιο, καθιστώντας σταθερή την ταυτοποίηση των τραγουδιών του Zeca με τα ελευθεριακά ιδανικά.
Παράδειγμα αυτού του δεσμού μεταξύ του Zeca και πολλών ελευθεριακών ήταν το αφιέρωμα που έκανε το αναρχικό περιοδικό Antithesis, στις 8 Φλεβάρη 1988 (ένα χρόνο μετά το θάνατό του), με μια αφιέρωση στον José Afonso στο εξώφυλλο και ένα ποίημα υπογεγραμμένο από τον Rui (Rui Vaz de Carvalho, εκδότη του περιοδικού), σηματοδοτώντας την αδελφική σχέση με το έργο και τη φυσιογνωμία του Zeca.
Ο Jose Afonso πέθανε στις 23 Φλεβάρη 1987 και το ποίημα γράφτηκε την επόμενη μέρα:
Πέθανε από μοναξιά
Μάζευε λέξεις στα λιβάδια,
Έπινε νερό στις πηγές του,
περπάτησε μέσα από τη βροχή των βουνών
σε αναζήτηση ενός ουράνιου τόξου.
Το κίτρινο έκανε έναν ήλιο πιο κίτρινο
στο παιδικό μου σημειωματάριο,
Ένα κόκκινο τριαντάφυλλο ζωγραφισμένο
που άπλωσε το άρωμά του,
από το μωβ γεννήθηκαν κρίνοι
στα χωράφια του πόνου μας.
Στη γη όπου γεννήθηκε
τον ονόμαζαν τροβαδούρο.
Δεν ντυνόταν καλά
δεν φορούσε ούτε γραβάτα,
τραγούδησε για τ’ αγόρια του δρόμου
σε κάθε γειτονιά.
Στο ποτάμι, εδώ είναι η φρεγάτα,
ήταν ο πηδαλιούχος,
σχίζοντας τα νερά,
τα σκοτεινά νερά του νόμου.
Το τραγούδι του έχει πλακoστρώσει δρόμους,
Έχει τραγουδηθεί στα χωράφια, στις πόλεις,
ποτέ στα βήματα του βασιλιά.
Από τα κύματα της θάλασσας
Πήρε τη μελωδία
και οι στίχοι του ήταν ποτάμια
Στους αγρούς του Alentejo,
ήταν δάκρυα θυμού
στα μάτια της ποίησης.
Τα ζιζάνια έχουν μεγαλώσει
στα εδάφη που τα φύτευσε
και οι άνεμοι κάθε τύχης
μετακίνησαν τους τροχούς,
αλλά αυτό που του κόστισε περισσότερο
Ήταν γραφτό να δει τον λαό του να παραδίνεται
στις φωνές του κοινοβουλίου.
Είδε πολλά κεριά στη μέση
της αναζήτησης των νέων Ινδιών,
είδε ποιητές και τραγουδιστές
να κυνηγούν τη φήμη,
αλλά αυτό που του κόστισε περισσότερο
ήταν να δει τους ανθρώπους χωρίς φλόγα
ακολουθώντας νέους κυρίους.
Και το φεγγάρι μειώθηκε στο ένα τέταρτο
κατεβαίνει ανάποδα εκεί
όπου ζούσε ο τροβαδούρος
Μακριά από τη γη του,
στη μεταναστευτική του γη.
Στο ποτάμι, εδώ είναι η φρεγάτα,
ήταν ο πηδαλιούχος,
σχίζοντας τα νερά,
τα σκοτεινά νερά του νόμου.
Το τραγούδι του έχει πλακoστρώσει δρόμους,
Έχει τραγουδηθεί στα χωράφια, στις πόλεις,
ποτέ στα βήματα του βασιλιά.
*Ο José Manuel Cerqueira Afonso dos Santos, γνωστός ως José Afonso, Zeca Afonso ή απλώς Zeca, συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο επιδραστικούς λαϊκούς και πολιτικούς τραγουδοποιούς στην ιστορία της Πορτογαλίας. Έγινε πασίγνωστος στη χώρα του εξαιτίας του ότι έκανε τη μουσική του αναπόσπαστο μέρος της αντίστασης στο δικτατορικό καθεστώς του Oliveira Salazar.
**Το μικρό αυτό κείμενο είναι έργο της Ελευθεριακής Κολλεκτίβας Évora (Libertarian Collective Évora). Μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης.
