Η σκέψη του αναρχισμού δεν είναι άλλη από τη σκέψη του ειδωλολατρισμού, αλλά του ειδωλολατρισμού αντιλαμβανομένου με τη πιο μεγάλη έκταση της λέξης, δηλ. όχι μόνον μια πνευματική καλλιέργηση (culture intellectuale) αλλά και ως μια κατευθυνση ζωής. Η ουσία του ειδωλολατρισμού είναι η διαπίστωση της ζωής και του ατόμου. Εκείνη του αναρχισμού δεν είναι άλλη.
Ο αναρχισμός καθώς τον όρισα, είναι μια αντίληψη ζωής που με τρόπον γενικόν σχετίζεται με αυτή την ανθρώπινη φύση. Δεν είναι δηλαδή μια σχολή, ή μια τάση πνεύματος γέννημα μιας εποχής ή που φανερώνεται σε μερικές φάσεις της κοινωνικής εξέλιξης, όπως μερικοί ιστορικοί ή κοινωνιολόγοι το φαντάζουνται, οι οποίοι φρονούν πως οι αναρχικές ιδέες δεν μπορούν να εκδηλωθούν παρά μέσα σε μια κοινωνία που βρίσκεται σ’ ένα στάδιο αποσύνθεσης και βαίνει προς τον εκφυλισμόν. Ο αναρχισμός μένει για μένα, ένα γεγονός παγκόσμιο, όπως και ο ειδωλολατρισμός. Χαρακτηρίζει μια συνείδηση χαρούμενη και γεμάτη από ζωή: ένα πνεύμα που αγαπά την γαλήνη και ορέγεται την ελευθερία: μια θέληση ακέρηα και που διαπιστώνει την ανεξαρτησία της. Πλέον ιδιαίτερα ο καθεαυτό αναρχισμός δεν είναι μια δοξασία απλώς κοινωνική αλλά μια τάση φιλοσοφική του πνεύματος.
Ο αναρχισμός όπως εξεδηλώθη στες νεώτερες συνείδησες υπό τες διάφορες μορφές του (ατομιστικές θεωρίες, κοινωνιστικές, ανθρωπιστικές, διεθνιστικές) δεν μπορούσε να φανερωθή στην αρχαίαν ελληνικήν εποχήν όπου μολοντούτοις η ειδωλολατρική αντίληψη της ζωής -η οποία αργότερα υπέκυψε στο μυστικιστικό κύμα του Χριστιανισμού- ίσχυεν. Το άτομον εζούσε τότε πολύ στην πολιτεία. Η επιστήμη δεν έφθασε ποτέ το βαθμό της ανάπτυξης που δείχνει σήμερα. Οι λαοί ζούσαν πολύ χωρισμένοι οι μεν από τους δε, παρουσίαζαν επίπεδα ανάπτυξης και πολιτισμού άνισα, η θεσμοθεσία της σκλαβιάς εχώριζε τους πληθυσμούς των πόλεων σε δύο τάξεις. Η πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων τους εχώριζε πράγματι από τους λοιπούς λαούς.
Υπό τέτοιους όρους ο αναρχισμός δεν μπορούσε παρά να πάρη τη μορφή του ατομικισμού και όχι μιας δοξασίας ανθρώπινης ελευθερίας και ανάπτυξης. Και το υψηλότερον ιδεώδες στο οποίον το άτομο μπορούσε να φθάση ήταν να ζητήση την εσωτερική του ελευθερία αποφεύγοντας την εξωτερική δράση ήτις μπορούσε να τού αποβή πρόξενος ανησυχίας.
Σήμερα όμως οι όροι της ζωής είναι άλλοι. Ζούμε μάλλον μες τον κόσμο παρά μέσα στην πολιτείαν. Είμεθα περισσότερο παγκόσμιοι με όλο που δεν παύομε να είμεθα βαθιά ατομικοί. Η παγκόσμιος σκέψη και κίνηση μάς εισέρχεται από όλους τους πόρους του κορμιού μας. Η Επιστήμη της Ζωής, η Βιολογία, επλάτυνε σε βαθμόν αφάνταστον την έννοιαν της ζωής με το να έχει εισάξη σαυτήν την ιδέαν της εξέλιξης, και της Κληρονομικότητας των κειμένων χαρακτήρων, χάρις στους αθάνατους νόμους του Λαμάρκ. Η ανθρωπότης μετά το μυστικιστικό της πείραμα* από το οποίον την έβγαλεν αυτή η φορά των πραγμάτων - εννοώ το αδιέξοδον στο οποίο την οδήγησε η οικτρή πλάνη της (ελπίδα της άλλης ζωής), βρίσκει ακόμη την εαυτή της δυνατή, χάρις στο αιώνιο ειδωλολατρικό αίσθημα που την κατέχει, για να αντιμετωπίση κάθε νέα πάλη, με σκοπό την πιο μεγάλη ανάπτυξή της. Αφίνοντας κατά μέρος τες μάζες που παθητικές και πρακτικές όπως υπήρξαν πάντοτε, παλαίουν τον αγώνα της ζωής και βαδίζουν προς την κατάκτηση της ευημερίας τους -οι άλλοι- εκείνοι που το βλέμμα τους προσπαθεί να αγκαλιάση όχι μόνο την τωρινή, την “ακριβώς αναγκαία” πραγματικότη, αλλά και τη πλούσια τέτοια που περιλαμβάνει παρόν και μέλλον συγχρόνως, και ακόμη και σε ένα βαθμό το παρελθόν, προσπαθούν να προσαρμοσθούν τελειότερα προς τη ζωή, να προσαρμόσουν τον κόσμο τελειότερα προς τες ζωτικές και πνευματικές των ανάγκες, σε τρόπο που το είναι τους εξελίσσεται αρμονικά, χωρίς να παραμορφώνεται.
Ο νεώτερος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ενάντιος προς τη ζωή, μήτε προς την ανθρωπότη, μήτε προς τον κόσμο. Αλλ’ όχι μόνο ενάντιος δε μπορεί να είναι αλλά μήτε και αδιάφορος.
Η αδιαφορία σημαίνει αποχή από τη δράση. Και ζούμε τόσο μέσα στον κόσμο σήμερα, ώστε μια αποχή από τη δράση -την τοπική δράση, τη δράση που μπορούμε να εξασκήσουμε κατ’ ευθείαν γύρω μας- σημαίνει ολιγόστευση των σχέσεών μας με τον κόσμο. Και μια σκέψη σήμερα, είναι τόσο πιο δυνατή, τόσο πιο ζωντανή, όσο είναι μια σύνθεση από στοιχεία που πήρε από τον κόσμο. Εκείνο που άλλοτε ονομάζετο εσωτερική ζωή δε μπορεί να μας κάμη σήμερα την εντύπωση παρά κάτι του πολύ φτωχού. Μια σκέψη που για να κρατήση την ανεξαρτησία της και το ιδιόρρυθμό της κατεδίκασε την εαυτή της στη θεληματική άγνοια του κόσμου δε μπορεί ποτέ να μας ενδιαφέρει, με όσην ένταση και ο δημιουργός της να έζησε και να αισθάνθηκε. Είναι τέτοιος ο πλούτος της εξωτερικότητας σήμερα, γνωρίζουμε τόσα πράγματα αυτού του κόσμου και κόσμων που περάσαν ακόμα, οι πλάνες εκείνων που παρεγνώρισαν τη ζωή και τον άνθρωπο, αναγνωρίσθηκαν τόσον καλά, ώστε η εσωτερικότητα δε μας ενδιαφέρει παρά στα σημεία που υπάρχει τέλεια ανταπόκριση μεταξύ της και της εξωτερικότητας.
Ούτε ενάντια, ούτε αδιάφορη στάση προς την ανθρωπότη μπορεί να κρατήση ένας νεώτερος άνθρωπος, σήμερα που η επιστήμη μάς απέδειξε τη προέλευση του αβνθρώπου από τη ζωική σειρά, και συγχρόνως -πλάγια- μάς υπέδειξεν ότι ο σκοπός του ανθρώπου είναι σαυτό τον κόσμο, σαυτή τη ζωή.
Και τέλος δε μπορεί να είναι ο νεώτερος άνθρωπος, ενάντιος ή αδιάφορος προς τη ζωή. Η ζωή είναι ο μόνος πλούτος μας, αλλ’ είναι ένας πλούτος που αυξάνει με την εξάσκησή της, για να πω έτσι, με τη λειτουργία της, και ελαττούται με την ολιγώτερη ή ατελέστερη, ή μερική χρήση της.
Ο σημερινός άνθρωπος που θέλει πράγματι να ζήση, να αυξήση τη ζωή του, να την αναπτύξη, αναγκαστικά οφείλει να αναγνωρίση την αρχή της δράσης στη ζωή του. Αλλ’ η τέτοια δράση προϋποθέτει την αναγνώριση της αρμονίας μεταξύ ανθρώπου και ζωής, ανθρωπότητας και κόσμου. Άρα προϋποθέτει μια ειδωλολατρική αντίληψη της ζωής: Ειδωλολατρική αντίληψη της ζωής και δράση ανθρώπινη για τη πραγματοποίηση, για την εξάπλωση της αντίληψης αυτής μέσα στες ανθρώπινες συνείδησες, με άλλα λόγια για την εξάλειψη και των τελευταίων στιγμάτων του μυστικισμού - τουλάχιστον εκείνου του μυστικισμού που αντιστρατεύεται την ανθρώπινη φύση, που τής είναι ολέθριος, αυτή τη δοξασία την ονομάζω νεο-αναρχισμό.
*Ίδε ο Νεο-Ειδωλολατρισμός.
**Δημοσιεύτηκε στα “Γράμματα” της Αλεξάνδρειας, αλλά δεν γνωρίζουμε την ημερομηνία και το τεύχος. Διατηρείται η ορθογραφία και το συντακτικό του συγγραφέα, αλλά όχι το πολυτονικό σύστημα.