ΕΠΙ ΤΗ ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΙ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ
ΕΡΓΟ ΑΝΕΚΔΟΤΟΝ
Ευτυχής είμαι διότι δύναμαι να κάμω γνωστόν εις τους αναγνώστας του «Ημερολογίου της Μεγάλης Ελλάδος» εν χειρόγραφον ανέκδοτον του ποιητού Δημητρίου Κ. Παπαρρηγοπούλου, όπερ, αγαθή τύχη, ανεύρον τυχαίως αναδιφών ποικίλα και διαφόρου ύλης έγγραφα. Το χειρόγραφον αυτό φέρει επιγραφήν Μένανδρος και περιγράφει μετά χάριτος και αφελείας το επισόδειον του Μενάνδρου και της ερωμένης αυτού Γλυκέρας. Του χειρογράφου τούτου η τελευταία σελίς παρατίθεται πανομοιοτύπως. Έτη τεσσαράκοντα εννέα παρήλθον από του 1872, ότε έγραψεν αυτό ο ποιητής και όμως, ως εμφαίνεται εκ τούτου, η γραφή διατηρείται αναλλοίωτος.
Εν Αθήναις 5 Ιουλίου 1922
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ι. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ
Το θέατρον ήνθει εις Αθήνας. Μένανδρος ο της νέας κωμωδίας πατήρ, ο εύνους ει τον Δήμον των Αθηναίων, ο εραστής της Γλυκέρας, εμάστιζε τα γελοία ήθη της παρακμαζούσης ελληνικής κοινωνίας συγγράφων μεταξύ φιάλης οίνου και φιλήματος. Κομψός και εύμορφος ανήρ διητάτο βίον ανημμένον και πολυτελή, αφειδώς δαπανών και πολυτελώς κοσμούμενος. Φίλος του Επικιούρου, ον έτος εν υπερέβαινε μόνο, ενεπλήσθη των αρχών εκείνου και στρέφων τα νώτα προς την εγκρατή φιλοσοφίαν των αρχαίων χρόνων, λόγω και έργω ησπάσθη το καλόν εκείνο δόγμα του Επικούρου και εθήρευε την καταστηματικήν λεγομένην, τουτέστιν ουχί την εκ του πάθους ηδονήν, την βραχείαν και τεταραγμένην, ης δορυφόροι έπονται αι θλίψεις και αι πικραίαι, αλλά την άλλην, την ήρεμον, την μετά φρονήσεως διαρκεστέραν ηδονήν. Ο Επίκουρος, ανώτερος πολύ του Αριστίππου, του αποβαλόντος κι αυτήν την έννοιαν της αρετής από του βίου, αδίκως συκοφαντείται ως ο υλικώτερος Έλλην φιλόσοφος. Εθήρρευε την ηδονήν εν των βίω, μάλιστα. Αλλ’ εκτός των μωρών τις δεν θηρεύει αυτήν;
Ο Μένανδρος πρώτος ήρχισε να θεωρή τον έρωτα από ηψηλοτέρας περιωπής. Ναι μεν ο δηκτικός αυτού χαρακτήρ παρασύρει αυτόν ενίοτε και πολλάκις ερράπισε και τας δύο παρειάς του καλού της Αφροδίτης παιδός, ουχ ήττον όμως και πολλάκις εθώπευσε και εστεφάνωσεν αυτόν και διέκρινε τας λεπτοτέρας ιδιοτροπίας και τα βαθύτερα αισθήματα αυτού.
Αι κωμωδίαι του Μενάνδρου δεν έχουσι βεβαίως τον όγκον και την μεγαλοπρέπειαν των κωμωδιών του Αριστοφάνους. Μη λησμονώμεν όμως ότι εκάτερος άλλο στάδιον αγώνος είχε και ότι η κωμωδία του Αριστοφάνους εμάστιζε τας παρεκτροπάς των πολιτευομένων και τους φιλοσόφους, ενώ η νέα κωμωδία από του υψηλού εκείνου θρόνου κατέπεσε παρά τη εστία της οικογενείας και την τράπεζαν των πλουσίων. Επ΄Αριστοφάνους παρίστατο ενεργούσα και ζώσα εν σκηνή η πολιτεία, πί Μενάνδρου η οικογένεια. Αλλ’ ουδέποτε το θέατρον έσχε τοσαύτην λαμπρότητα, όσην επί Μενάνδρου και Φιλήμονος. Των πολιτικών πραγμάτων το κωμικόν μέρος είναι μικρόν και αιωνίως το αυτό, αλλ’ οι κωμικοί χαρακτήρες είναι ανεξάντλητοι. Όπως το εξωτερικόν του ανθρώπου δεν ευρίσκει άλλον πανόμοιον εν τω κόσμω όλω, ούτω και ο χαρακτήρ αυτού έχει ατομικότητα ιδίαν. Και εκάστοτε ο πολιτισμός και τα ελαττώματα αυτού, αι νέαι θεωρίαι και αι παρεκτροπαί αυτών, ο νέος βίος, πάντα ταύτα παρέχουσιν νέαν ύλην εις κωμωδίαν. Δια τούτο ουδέποτε πλέον θα επανέλθη επιτυχώς εις το θέατρον το γιγαντώδες είδος της Αριστοφανικής κωμωδίας.
Ο Μένανδρος ηγάπα την Γλυκέραν, εταιρικήν σφίγγα, ήτις εκαυχάτο έχουσα εραστήν τον ένδοξον κωμικόν και ήτις ασπάζετο τα χείλη τα απαγγέλοντα αυτή τον κομψόν εκείνον διάλογον τον ιδιάζοντα εις τα έργα αυτού. Υπάρχουσι γυναίκες θεραπεύουσαι την φιλοδοξίαν αυτών δια τουέρωτος. Κολακέυονται περιπτυσσόμεναι τον άνδρα, όστις προ μικρού εχειροκροτείτο και εστεφανούτο εις το θέατρον, και επαίρονται συγχωνέυουσαι την ύπαρξιν αυτών μετ’ άλλης υπάρξεως (εξόχου). Είναι τούτο έρως; Βεβαίως, και ίσως ο ευγενέστερος.
Εντούτοις ο Μένανδρος είχε δεινόν αντίπαλον, το Φιλήμονα, αμφισβητούντα ου μόνον τας δάφνας εν τω θεάτρω, αλλά κι τα φιλήματα της Γλυκέρας. Αλλ’ ενώ ο δήμος κι η εταίρα έχουν τούτο κοινόν, ότι αμφότεροι κινούντι δια των θυσιών και του συμφέροντος, ο μεν των Αθηναίων δήμος απέδιδε πάντοτε την δάφνην εις τον Μέναδρον, της δε Γλυκέρας η καρδία δεν επέκρουε τας προσφοράς του φιλήματος. Η αχάριστος, ενώ υπέρ αυτής ο Μένανδρος ηρνήθη την προσφοράν του Πτολεμαίου, καλούντος αυτόν εις την Αίγυπτον, ενώ υπέρ αυτής απέπεμψε τας ωραιοτέρας εταίρας των Αθηνών και της Κορίνθου, αίτινες εβόμβουν περί τον ωραίον εκείνον και έξοχον κωμικόν, τον δυνάμενον δι΄ ενός ιάμβου να καταστήση αυτάς διασήμους. Ενώ χάριν αυτής απεθέσωε τα υποφορικά θέλγητρα κι τη ευφυΐα της εταίρας, η Γλυκέρα διένεμε τας θωπείας αυτής μεταξύ Μενάνδρου και Φιλήμονος κι ηγάπα αμφοτέρους, εκάτερον προδίδουσα.
1. Ο Δημήτριος Κ. Παπαρρηγόπουλος απέθανεν εν Αθήναις την 21 Μαρτίου 1873 ημέραν Τρίτην.