Ο Lajos Kassak (Λάγιος Κάζακ) ήταν ποιητής του εργατικού κινήματος, συγγραφέας, εκδότης, ακτιβιστής και συμμετέχων στο κίνημα αβάντ γκαρντ. Γεννήθηκε το 1887 στο Ιrsekϊjvar της Ουγγαρίας που τότε ήταν υπό την αυστρο-ουγγαρική μοναρχία. Αρχικά εργάστηκε ως μεταλλεργάτης στη Gyür και τη Βουδαπέστη, όπου γνώρισε το σοσιαλδημοκρατικό κίνημα. Άρχισε να δημοσιεύει γραπτά του από το 1908. Αλλά σύντομα αρρώστησε από τις αηδιαστικές συνθήκες εργασίας και ζωής της “ευγενικής" Ουγγαρίας και κατευνθύνθηκε προς τη Δυτική Ευρώπη, περνώντας από τη Βιέννη, τη Γερμανία, το Βέλγιο και τη Γαλλία όπου γνώρισε το σύγχρονο κίνημα της εργατικής τάξης αλλά και τη σύγχρονη τέχνη. Συνταξιδιώτης του ήταν ο Emil Szittya, συμπαθών τις αναρχικές ιδέες, ο οποίος έκανε τότε μια ελεύθερη και εύκολη ζωή.
Το πρώτο έργο του Lajos Kassak κυκλοφόρησε το 1915, με τίτλο “Eposz Wagner maszkjában” (“Έπος στη Βαγκνερική Μούχλα”).
Επέστρεψε στη Βουδαπέστη κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και άρχισε να εκδίδει ένα περιοδικό, με κατεύθυνση την ταξική πάλη και την αβάντ γκαρντ που ονομαζόταν “Tett" (“Η Δράση”), αλλά η αστική λογοκρισία το απαγόρευσε το 1916 εξαιτίας της αντιμιλιταριστικής του στάσης. Πρέπει να αναφερθεί ότι στις συνθήκες όπου κυριαρχούσαν οι συντηρητικοί διαχωρισμοί συνιστούσε γενναία και επαναστατική πράξη η κυκλοφορία ενός τόσο ριζοσπαστικού περιοδικού που στρεφόταν άμεσα ενάντια στο εθνικιστικό γενικό κλίμα.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ξεκίνησε ένα νέο περιοδικό, που ονομαζόταν “Ma” (“Σήμερα”), το οποίο ήταν πιο ώριμο και καλύτερα επεξεργασμένο και εξελίχθηκε σε ένα λαμπρό περιοδικό που προήγαγε τον ταξικό αγώνα και την πρωτοποριακή τέχνη, περιοδικό που ακολουθούσε τα χνάρια του “Die Aktion". Εκεί δημοσιεύτηκαν έργα διαφόρων διανοούμενων και λογοτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των Λούξεμπουγκ, Μαγιακόφσκι, Γκρος, Γιουνγκ και άλλων καθώς και μιας γενιάς Ούγγρων ακτιβιστών. Έδωσε θέση σε ολόκληρο το κίνημα από το De Stijl μέχρι τον Ferninand Leger, ενώ οι εκδότες και οι συντάκτες του περιοδικού ήταν επίσης πεπεισμένοι προλετάριοι συγγραφείς, ποιητές κ.ά.
Το 1919 το “Ma” έγινε το επίσημο περιοδικό της Συμβουλιακής Δημοκρατίας της Ουγγαρίας, αλλά στη συνέχεια οι συντάκτες έκαναν κάποιες συζητήσεις με το μπολσεβίκικο κόμμα του Bella Kun και σταμάτησαν την κυκλοφορία του περιοδικού. Ο Kassak απάντησε στην επίθεση του Kun με μια επιστολή στην οποία τόνιζε ότι το περιοδικό είχε καταντήσει προϊόν της αστικής παρακμής. Σε αυτήν την επιστολή επεσήμανε ότι ήταν ανέκαθεν ανεξάρτητος και δεν θα συμμετείχε σε μια ρυθμιζόμενη από τα πάνω μάζα.
Πρέπει κάποιος να σκεφτεί ότι ο Kassak και οι σύντροφοί του ήταν πολύ συνεπείς και συνειδητοποίησαν νωρίς την αντεπαναστατική φύση του μπολσεβικισμού. Κάποιος ίσως πει ότι επέκρινε την ηγεσία του κόμματος μόνο ως αντιπολίτευση. (Όμως, πρέπει να αναφέρουμε ότι σε αυτή την περίοδο άλλοι ακτιβιστές -για παράδειγμα οι περισσότεροι από τους συμβουλιακούς κομμουνιστές και τους αναρχοκομμουνιστές μαχητές στην Ολλανδία και στη Γερμανία- ήταν μαζί με τους μπολσεβίκους, αλλά η αρχή τους σπασίματος έγινε στις αρχές του 1920.) Ο Kassak δεν είχε γίνει ποτέ μπολσεβίκος, αν και είχε ισχυρούς δεσμούς με την αναρχο-μαρξιστική τάση του Ερβίν Szabs και την αντιστασιακή του πολιτική και τη ρομαντική του ηθική.
Καθώς ήταν ατομικιστής, δεν ανεχόταν καμία οργανωτική μορφή κι έτσι παρασύρθηκε στη θάλασσα με τις ποικίλες τάσεις της εργατικής τάξης. Ωστόσο, η αφοσίωσή του στο προλεταριάτο ήταν αναμφισβήτητη. Μετά την ήττα της επανάστασης μετανάστευσε στη Βιέννη όπου συνέχισε να επεξεργάζεται το περιοδικό του και ξεκίνησε ένα καινούργιο, που ονομαζόταν “2x2”. Στο τελευταίο δημοσίευσε το γιγαντιαίο αυτοβιογραφικό του όραμα, το οποίο με τίτλο “A ls meghal a madarak kirepölnek” (“To άλογο πεθαίνει, τα πουλιά ξεφεύγουν”) ένα επιθετικό ταξικής υφής ποίημα με φουτουριστικά, ντανταϊστικά και εξπρεσιονιστικά χαρακτηριστικά.
Ο Kassak γινόταν ολοένα και περισσότερο γνωστός, τα βιβλία του δημοσιεύονταν, έκανε εκθέσεις, έγραφε μανιφέστα, ποιήματα, συζητούσε με τη σοσιαλδημοκρατία και τους μπολσεβίκους. Άρχισε να γράφει το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα το 1926, με τίτλο “Egy ember ιlete” (“Η ζωή ενός ανθρώπου”), μια κολοσσιαία εγκυκλοπαίδεια του σύγχρονου ουγγρικού εργατικού κινήματος. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι ολόκληρο το βιβλίο δεν μεταφράστηκε ποτέ σε άλλες γλώσσες του κόσμου.
Το 1926 επέστρεψε στη Βουδαπέστη και άρχισε να κυκλοφορεί ένα νέο περιοδικό, το “Documentum”, αλλά οι πρωτοποριακές προσπάθειές του απευθύνονταν σε κωφούς. Έτσι ξεκίνησε ένα άλλο περιοδικό το 1928, το “Munka" (“Εργασία”), το οποίο ήταν άμεσα πολιτικοποιημένο. Σε αυτό αντιτίθετο δραστικά στον μπολσεβικισμό. Το ουγγρικό σταλινικό κόμμα καταδίκασε το περιοδικό ως τροτσκιστικό, αλλά αυτό δεν ήταν αλήθεια. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ένα πολύ σημαντικό δημιουργικό εκδοτικό βήμα με αριστερές τάσεις, με χορωδίες εργαζομένων, θέατρα και εκδρομικές λέσχες υπό την αιγίδα του προληπτικού Proletkult. Το περιοδικό ήταν δημοφιλές, αλλά όχι με τον συνηθισμένο τρόπο διότι έδωσε χώρο στις σελίδες του σε ανταγωνιστικές τάσεις (για παράδειγμα στον Paul Mattick, ριζοσπάστες μαρξιστές και αντιφασίστες συγγραφείς). Ο Kassak ήθελε να ενοποιήσει τις διαφορετικές σοσιαλιστικές τάσεις, διατείνοντας ότι δεν διακρίνει να υπάρχουν διάφοροι σοσιαλισμοί, απλώς σοσιαλισμός, με άλλα λόγια κομμουνισμός - κομμουνιστικό κίνημα και αγώνας που είναι άκαμπτες, επαναστατικές λέξεις που προωθο’υν την ολότητα.
Εξέδιδε το περιοδικό του με μια πολύ υποκειμενική προσέγγιση, αλλά ο Kassak δεν είχε αλλάξει ποτέ τα χρώματά του. Ακόμη και αν είναι αλήθεια ότι πρέπει να τον επικρίνουμε, διότι τόνισε την προσωπικότητά του (ακόμα και αν μίλησε για τον αγώνα του "συλλογικού ατόμου") και έβαλε τον εαυτό του πάνω από τον οργανωμένο ταξικό αγώνα. Στην πραγματικότητα έγινε ρεφορμιστής μετά το 1924. Αλλά ακόμα και στην περίπτωση αυτή θα ήταν απλούστευση να ισχυριστούμε κάτι τέτοιο, επειδή ο Kassak δημιούργησε ένα παράξενο μίγμα ρεφορμισμού και επανάστασης. Δεν είχε ποτέ τη βούληση για εξουσία, ποτέ δεν είχε προσπαθήσει να αποκτήσει μια θέση στην αστική κοινωνία.
Μετά την ήττα της προλεταριακής επανάστασης του 1919 έγραψε ένα φαιδρό ποίημα για τα γεγονότα και για το έργο αυτό που είχε τίτλο Mαglyαk ιnekelnek (“Θριαμβευτικές φλόγες τραγουδούν”) μπορούμε να πούμε ότι σε αυτή την περίοδο δεν συμφιλιώθηκε με την πραγματικότητα. Από τα μέσα της δεκαετίας του '20, παρέμεινε χωρίς αυτοέλεγχο και οι πολιτικές του απόψεις “αδυνάτισαν”, αλλά δεν έγινε το εξημερωμένο σκυλί της αστικής τάξης. Παράλληλα, τα έργα του Kassak είναι απαλλοτριωμένα συνημμένα των αστικών οργίων που φυλάσσονται στα μουσεία. Η εργατική κινηματική δραστηριότητα του Kassak είναι διαλυμένη - αυτό που μένει αντί του κοινωνικού αγώνα είναι το όραμα του πολιτικού μηδενισμού για την ελευθερία και την υπεροχή της τέχνης.
Αν το αφήσουμε αυτό…
*Το κείμενο γράφτηκε από την Barricade Collective, από την Ουγγαρία, τον χειμώνα του 2006 και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Abolishing Borders From Below”, το οποίο ήταν ένα περιοδικό που κυκλοφορούσε από αναρχικούς από τα Βαλκάνια και τις πρώην “σοσιαλιστικές” χώρες της Ανατολικής Ευρώπης στην αγγλική γλώσσα. Μετάφραση: Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης”.