Του Κώστα Σβόλη
Για τον Πιοτρ Κροπότκιν, η αλληλοβοήθεια και η συνεργασία είναι εν γένει χαρακτηριστικά της ανθρώπινης κοινωνίας. Η μοναδική «φύση» που αναγνωρίζει ο Κροπότκιν στον άνθρωπο είναι ότι ο άνθρωπος είναι oν κοινωνικό, δεν μπορεί να υπάρξει και να συγκροτηθεί εκτός κοινωνίας. Σ” αντίθεση τόσο με τους φιλελεύθερους (π.χ. Λοκ), όσο και με τους δεσποτικούς (π.χ. Χομπς), οι κοινωνικές σχέσεις και οι μορφές συγκρότησης τους, δεν είναι κάτι το εξωτερικό ως προς τον άνθρωπο, αλλά ενυπάρχουν και τον επικαθορίζουν οντολογικά. Αντίθετα με τον Ρουσό, ο Κροπότκιν δε θεωρεί ότι υπήρξε μια ιδανική πρωτόγονη κατάσταση, στην οποία η αλληλοβοήθεια, η συνεργασία, η ισότητα και η δικαιοσύνη ήταν τα μοναδικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας από την οποία ο άνθρωπος «ξέπεσε». Αντίθετα, αυτά τα χαρακτηριστικά βρίσκονται σε μια διαρκή πάλη και αντίθεση με τον ανταγωνισμό και την τάση για εξουσία και εκμετάλλευση.
Στο βιβλίο του Αλληλοβοήθεια, ο Κροπότκιν, βασιζόμενος στο ιστορικό παράδειγμα των βαρβαρικών φυλών που κατέκλυσαν την Ευρώπη στο τέλος της ρωμαϊκής περιόδου, θα προσπαθήσει να πραγματευτεί μια γενεαλογία των κοινωνικών τάξεων, αλλά και τον διαρκή αγώνα των κοινωνιών για την Αυτονομία και την αυτοθέσμιση, απέναντι στην δημιουργία διαχωρισμένων εξουσιών και ελίτ που θέλουν να επιβάλουν την κυριαρχία και τις εκμεταλλευτικές κοινωνικές σχέσεις.
Όσο και εάν ο Κροπότκιν πιστεύει ότι υπάρχουν στάδια κοινωνικής οργάνωσης, από τα οποία περνάνε σχεδόν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες, το μοντέλο εξέλιξης που παρουσιάζει δεν είναι γραμμικό, ούτε ομοιογενές σε χρονικό και χωρικό επίπεδο. Αντίθετα, ακριβώς επειδή διαφορετικές μορφές κοινωνικής οργάνωση υπάρχουν σε συγχρονία και συναντιούνται χωρικά, αντιπαρατίθενται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Ο εξελικτισμός του Κροπότκιν δεν είναι γραμμικός, ούτε «ντετερμινιστικά αναπόδραστος». Το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι παραμένει ανοικτό στην πράξη των δρώντων υποκειμένων, στις επιλογές, τις ικανότητες και τις αδυναμίες τους.
Για τον Κροπότκιν, λοιπόν, η αλληλοβοήθεια και η συνεργασία δεν είναι ιδανικές καταστάσεις, αλλά βασικοί όροι για την ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Είναι πρακτικές των ανθρώπων που συνεχίζουν να εμφανίζονται στην διαρκή πάλη ενάντια στην εξουσία και την ιδιοποίηση, γιατί πολύ απλά χωρίς αυτήν η ανθρώπινη κοινωνία θα οδηγηθεί στην καταστροφή της. Η έμφαση που δίνει ο Κροπότκιν στην αλληλοβοήθεια και την συνεργασία έχει ακριβώς να κάνει με την ανάγκη να επαναπροσεγγίσουμε την ιστορία πέρα από την οπτική, των κυρίαρχων τάξεων. Η επίσημη αφήγηση της Ιστορίας επικεντρώνεται στην περιγραφή και ανάλυση των εξουσιαστικών σχέσεων και πρακτικών, στους πολέμους και τους ανταγωνισμούς, και στην δραστηριότητα της εκάστοτε εξουσίας. Αντίθετα, οι δραστηριότητες των Λαών και οι καθημερινές πρακτικές τους, που σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στην αλληλοβοήθεια και την συνεργασία, δεν θεωρούνται άξιες λόγου για αφήγηση και καταγραφή.
Ο Κροπότκιν ξεκινάει εξετάζοντας το γένος ως πρωταρχική μορφή κοινωνικής οργάνωσης που βασίζεται στους δεσμούς αίματος. Παραθέτοντας μια πλειάδα παραδειγμάτων και επιστημονικών αναφορών καταδεικνύει πόσο λάθος είναι οι αντιλήψεις που παρουσιάζουν τους πρωτόγονους ως «ένα συνονθύλευμα ατόμων που υπακούουν μόνο στα πάθη τους και ασκούν την προσωπική τους ισχύ και πανουργία εις βάρος όλων των άλλων». Αντίθετα, ισχυρίζεται ότι «ο άκρατος ατομικισμός είναι σύγχρονο νεόπλασμα και όχι χαρακτηριστικό του πρωτόγονου ανθρώπου». Τα πρωτόγονα γένη συγκροτούσαν μια σειρά από κανόνες και...
«Είμαστε περήφανοι που την κρατάμε, λυπούμαστε που αναγκαζόμαστε να το κάνουμε, και προσμένουμε την ημέρα που ένα τέτοιο σύμβολο δεν θα είναι πια απαραίτητο».
(Χάουαρντ Έλρικ: Ανακαλύπτοντας και πάλι την αναρχία)
Υπάρχουν πλήθος αναφορές για την χρήση της μαύρης σημαίας από τους αναρχικούς. Η γνωστότερη ίσως είναι αυτή των συντρόφων του Νέστορα Μάχνο στη διάρκεια της Επανάστασης στη Ρωσία. Οι σύντροφοί του υψώνοντας μαύρες σημαίες οδήγησαν αναρίθμητες στρατιές και κράτησαν ένα μεγάλο μέρος της Ουκρανίας χωρίς συγκεντρωτική εξουσία για δύο ολόκληρα χρόνια (βλ. Πήτερ Αρσίνωφ, «Ιστορία του Μαχνοβίτικου Κινήματος»).
Η μαύρη σημαία έφερε τα συνθήματα «Ελεύθεροι να Πεθάνουμε» και «Η...
Έμμα Γκόλντμαν, Η απογοήτευσή μου στην Ρωσία, Δύο χρόνια στην Ρωσία,
μτφρ. Δέσποινα Κερεβάντη-Γιάννης Βαλούρδος,
εκδ. Απόπειρα, Αθήνα, 2009, σ. 287
Η Έμα Γκόλντμαν, Αμερικανίδα αναρχική, γράφει σε τούτο το θαυμάσιο βιβλίο τις εμπειρίες που αποκόμισε και τα συμπεράσματα που έβγαλε κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην επαναστατημένη Ρωσία τη διετία 1920-1921.
Η Γκόλντμαν βρέθηκε εκεί αφότου το αμερικανικό κράτος την απέλασε από τη χώρα, λόγω της πολιτικής της δράσης και των αναρχικών της απόψεων. Η έκδοση των απομνημονευμάτων της από την εμπειρία της στην Ρωσία που συγκεντρώνονται σ’ αυτόν τον τόμο, έχει τη δική της ιδιαίτερη ιστορία,...
Στο κτήριο της Ελληνικής κοινότητας της Μελβούρνης στις 18/07/2019
Με τον Ελευθεριακό στο Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πέρασμα, 22/01/2018